Συμπληρώνονται φέτος τα σαρανταπεντάχρονα από την έκδοση του πρώτου τεύχους της ''Αναγέννησης", μιας σημαντικής στιγμής στην ιστορία του ελληνικού κομμουνιστικού, μαρξιστικού-λενινιστικού κινήματος και αφετηριακής μιας μάχης που πέρασε διάφορα στάδια και συνεχίζεται. Για τους νέους κομμουνιστές, η γνωριμία και η μελέτη με αυτό το προδρομικό εγχείρημα αποτελεί εφόδιο για το σημερινό αγώνα τους. Έχουμε επίγνωση ότι όσο και εκτεταμένο να ήταν το αφιέρωμα της "Προλεταριακής Σημαίας" δεν θα μπορούσε να υποκαταστήσει μια αναλυτική δουλειά που πρέπει να γίνει -και όχι στο μακρινό μέλλον- γι' αυτό το ζήτημα σε συνδυασμό με την πορεία του μαρξιστικού-λενινιστικού κινήματος. Ας θεωρηθεί ένα από τα πρώτα βήματα και μια υποθήκη. Σε όλους όσοι -ανώνυμοι και επώνυμοι- στήριξαν από την πρώτη στιγμή αυτό το εγχείρημα, μέσα σε ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες, είναι αφιερωμένα τα άρθρα που ακολουθούν. Ιδιαίτερη αναφορά οφείλεται στο Γιάννη Χοτζέα που φέτος συμπληρώνονται δέκα χρόνια από το θάνατό του. Όπως επίσης και σε έναν αειθαλή Αϊ-Στρατίτη, που το διάστημα που προετοιμάζαμε αυτό το αφιέρωμα μας βοήθησε με τις μνήμες του. Ο τελευταίος κρατούσε σαν "κόρη οφθαλμού" ορισμένα τεύχη της "Αναγέννησης", σύμβολο μιας μεγάλης μάζας αγωνιστών της Αριστεράς που δεν έσκυψαν το κεφάλι...Η ταυτότητα...
Η "Αναγέννηση", ως μηνιαία πολιτική επιθεώρηση, κυκλοφόρησε τον Οκτώβρη του 1964 σε μέγεθος 27,5x21 εκατοστά και το πρώτο τεύχος είχε 95 σελίδες. Ορισμένα τεύχη είχαν διπλή αρίθμηση και συνολικά κυκλοφόρησαν 19 τεύχη για μια περίοδο περίπου δυόμισι χρόνων. Τυπωνόταν στο τυπογραφείο του Ροδάκη. Σε όλο αυτό το διάστημα έκδοτης ήταν ο Ισαάκ Ιορδανίδης και υπεύθυνος σύνταξης ο Γιάννης Χοτζέας.
Η αντίδραση της τότε ηγεσίας του ΚΚΕ και της ΕΔΑ υπήρξε σφοδρή και σχεδόν ακαριαία. Στην "Αυγή", 20/21 Νοέμβρη 1964, δημοσιεύεται άρθρο υπογραμμένο από τον Γ. Χαραλαμπίδη, με τίτλο "Προσπάθεια οπισθοδρόμησης με τη μάσκα της Αναγέννησης", το οποίο λίγες μέρες πριν είχε μεταδοθεί και από το Ραδιοφωνικό Σταθμό "Φωνή της Αλήθειας". Σχεδόν ταυτόχρονα και το θεωρητικό περιοδικό της ΕΔΑ, "Ελληνική Αριστερά", δημοσιεύει δυο άρθρα πολεμικής στο τεύχος 16. Τον κύκλο είχε ανοίξει η "Αυγή" στις αρχές του Νοέμβρη με την ανακοίνωση των "διαγραφών" (τα εισαγωγικά εξηγούνται σε άλλο κείμενο του αφιερώματος). Έκτοτε συνεχίζεται η αντιπαράθεση με τις ηγεσίες του ΚΚΕ και της ΕΔΑ, σύμφωνα με την προσφιλή τακτική, να λασπολογούν και να παραπληροφορούν, και την "Αναγέννηση" να προσπαθεί να φέρει τη συζήτηση στα κρίσιμα πολιτικά και θεωρητικά ζητήματα του κινήματος.
Από τα πρώτα τεύχη ξεκινά η δημοσίευση επιστολών και κειμένων -ατομικών και συλλογικών- αγωνιστών της Αριστεράς και κομμουνιστών που δηλώνουν σύμφωνοι με το εγχείρημα της "Αναγέννησης" και διαχωρίζουν τη θέση τους από την ΕΔΑ. Το καλοκαίρι του 1965 εμφανίζονται τα πρώτα συλλογικά γράμματα από στελέχη της "Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη", τόσο από την Αθήνα όσο και από τη Θεσσαλονίκη. Το κύμα επεκτείνεται στην επαρχία, σε τομεακές και νομαρχιακές επιτροπές της ΕΔΑ και στους σπουδαστές των Τεχνικών Σχολών.
Φυλλομετρώντας τα τεύχη της "Αναγέννησης", διαβάζουμε επίκαιρες πολιτικές αναλύσεις αλλά και άρθρα κατεύθυνσης για τη λαϊκή πάλη που διεξάγεται σε μια πολύ κρίσιμη εσωτερική κατάσταση. Διεθνείς αναλύσεις, μεταφράσεις ντοκουμέντων και ενημέρωση από το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα και την αντιπαράθεση στις ρεβιζιονιστικές θέσεις του ΚΚΣΕ και των άλλων κομμάτων που το ακολούθησαν. Παρουσίαση των αναλύσεων, των θέσεων και των επιτυχιών της Κινεζικής Επανάστασης, του αγώνα του βιετναμέζικου λαού και άλλων κομμάτων και κινημάτων που αρνήθηκαν να ακολουθήσουν το πνεύμα του 20ού Συνεδρίου του Χρουστσόφ. Επίσης αναλύσεις για την κατάσταση και τα καθήκοντα του εργατικού, αγροτικού και σπουδαστικού κινήματος, ανάλυση της κυβερνητικής πολιτικής και των εξελίξεων στο εσωτερικό της χώρας, αποκάλυψη για την ουσία της ενδοαστικής κρίσης, κριτική στην πολιτική της ΕΔΑ, αποκάλυψη των αναθεωρητικών απόψεων της νέας ηγεσίας του ΚΚΕ κ.λπ.
Η "Αναγέννηση" καταφέρνει να κυκλοφορήσει και στο εξωτερικό, στην Κύπρο και με μεγάλες δυσκολίες στις ανατολικές χώρες, όπου διακινείται παράνομα στις κοινότητες των πολιτικών προσφύγων.
Η αντίδραση της τότε ηγεσίας του ΚΚΕ και της ΕΔΑ υπήρξε σφοδρή και σχεδόν ακαριαία. Στην "Αυγή", 20/21 Νοέμβρη 1964, δημοσιεύεται άρθρο υπογραμμένο από τον Γ. Χαραλαμπίδη, με τίτλο "Προσπάθεια οπισθοδρόμησης με τη μάσκα της Αναγέννησης", το οποίο λίγες μέρες πριν είχε μεταδοθεί και από το Ραδιοφωνικό Σταθμό "Φωνή της Αλήθειας". Σχεδόν ταυτόχρονα και το θεωρητικό περιοδικό της ΕΔΑ, "Ελληνική Αριστερά", δημοσιεύει δυο άρθρα πολεμικής στο τεύχος 16. Τον κύκλο είχε ανοίξει η "Αυγή" στις αρχές του Νοέμβρη με την ανακοίνωση των "διαγραφών" (τα εισαγωγικά εξηγούνται σε άλλο κείμενο του αφιερώματος). Έκτοτε συνεχίζεται η αντιπαράθεση με τις ηγεσίες του ΚΚΕ και της ΕΔΑ, σύμφωνα με την προσφιλή τακτική, να λασπολογούν και να παραπληροφορούν, και την "Αναγέννηση" να προσπαθεί να φέρει τη συζήτηση στα κρίσιμα πολιτικά και θεωρητικά ζητήματα του κινήματος.
Από τα πρώτα τεύχη ξεκινά η δημοσίευση επιστολών και κειμένων -ατομικών και συλλογικών- αγωνιστών της Αριστεράς και κομμουνιστών που δηλώνουν σύμφωνοι με το εγχείρημα της "Αναγέννησης" και διαχωρίζουν τη θέση τους από την ΕΔΑ. Το καλοκαίρι του 1965 εμφανίζονται τα πρώτα συλλογικά γράμματα από στελέχη της "Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη", τόσο από την Αθήνα όσο και από τη Θεσσαλονίκη. Το κύμα επεκτείνεται στην επαρχία, σε τομεακές και νομαρχιακές επιτροπές της ΕΔΑ και στους σπουδαστές των Τεχνικών Σχολών.
Φυλλομετρώντας τα τεύχη της "Αναγέννησης", διαβάζουμε επίκαιρες πολιτικές αναλύσεις αλλά και άρθρα κατεύθυνσης για τη λαϊκή πάλη που διεξάγεται σε μια πολύ κρίσιμη εσωτερική κατάσταση. Διεθνείς αναλύσεις, μεταφράσεις ντοκουμέντων και ενημέρωση από το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα και την αντιπαράθεση στις ρεβιζιονιστικές θέσεις του ΚΚΣΕ και των άλλων κομμάτων που το ακολούθησαν. Παρουσίαση των αναλύσεων, των θέσεων και των επιτυχιών της Κινεζικής Επανάστασης, του αγώνα του βιετναμέζικου λαού και άλλων κομμάτων και κινημάτων που αρνήθηκαν να ακολουθήσουν το πνεύμα του 20ού Συνεδρίου του Χρουστσόφ. Επίσης αναλύσεις για την κατάσταση και τα καθήκοντα του εργατικού, αγροτικού και σπουδαστικού κινήματος, ανάλυση της κυβερνητικής πολιτικής και των εξελίξεων στο εσωτερικό της χώρας, αποκάλυψη για την ουσία της ενδοαστικής κρίσης, κριτική στην πολιτική της ΕΔΑ, αποκάλυψη των αναθεωρητικών απόψεων της νέας ηγεσίας του ΚΚΕ κ.λπ.
Η "Αναγέννηση" καταφέρνει να κυκλοφορήσει και στο εξωτερικό, στην Κύπρο και με μεγάλες δυσκολίες στις ανατολικές χώρες, όπου διακινείται παράνομα στις κοινότητες των πολιτικών προσφύγων.
Οι Ιστορικές Εκδόσεις
Πριν από την έκδοση της "Αναγέννησης", οι "Ιστορικές Εκδόσεις" πραγματοποιούν έναν κύκλο εκδόσεων αρκετών έργων του Μάο και πρωτοπαρουσιάζουν στην Ελλάδα τις θέσεις του ΚΚ Κίνας. Στο διάστημα αυτό, αλλά και μετά τον Οκτώβρη του 1964, γίνεται μια πλούσια μεταφραστική δουλειά. Στην εκδοτική αυτή προσπάθεια περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, η "Ιστορία της σύγχρονης Κινεζικής Επανάστασης", ο τέταρτος τόμος από την επιλογή των έργων του Μάο, σημαντικά φιλοσοφικά και πολιτικά κείμενα του ηγέτη του ΚΚ Κίνας, άρθρα από τη "Λαϊκή Ημερησία" και την "Κόκκινη Σημαία", κείμενα της Βιετναμέζικης επανάστασης καθώς και τα υλικά της αντιπαράθεσης του ΚΚ Κίνας με το ΚΚΣΕ. Ιστορικά κείμενα όπως ο "Παρατεταμένος Πόλεμος", η "Επιλογή Στρατιωτικών Έργων", "Για την Πράξη", "Για τις αντιθέσεις" και η "Ανάλυση των τάξεων της κινεζικής κοινωνίας", γίνονται γνωστά σε ένα ευρύ κοινό στις τάξεις της ελληνικής Αριστεράς.
Η Αναγέννηση και το ελληνικό αριστερό κίνημα
Σε μια από τις πιο ταραγμένες στιγμές της μετεμφυλιακής Ελλάδας, αποφασίζεται η έκδοση της Αναγέννησης. Στις αρχές του 1964, η Ένωση Κέντρου, υπό τον Γ. Παπανδρέου, κερδίζει μεγάλη πλειοψηφία στη Βουλή και σχηματίζει κυβέρνηση. Η πολιτική σύγκρουση, όμως, ανάμεσα στα διάφορα αστικά κέντρα ισχύος κάτω από την επιρροή του ξένου παράγοντα, θα συνεχιστεί με αποκορύφωμα το βασιλικό πραξικόπημα του 1965. Θα ακολουθήσει μια περίοδος βραχύβιων κυβερνήσεων της Δεξιάς, ενώ στο παρασκήνιο ετοιμάζεται η επιβολή του στρατιωτικού πραξικοπήματος. Τον Απρίλη του 1967 θα προλάβουν οι συνταγματάρχες του ΙΔΕΑ και του αμερικανικού παράγοντα να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους.
Σε αυτό το διάστημα, λοιπόν, από τον Οκτώβρη του 1964 ως τις παραμονές της δικτατορίας, διανύεται ένας σύντομος αλλά μεστός σε περιεχόμενο κύκλος παρέμβασης με επίκεντρο την Αναγέννηση, και παράλληλα διευρύνεται με την έκδοση του Σπουδαστικού Κόσμου, τη δημιουργία της ΠΠΣΠ και το άνοιγμα της δουλειάς σε κλάδους εργαζομένων αλλά και τμήματα της νεολαίας.
Το εγχείρημα δεν ήρθε ξαφνικά και "εν αιθρία". Είχε προηγηθεί μια μακρόχρονη πάλη μέσα στις παράνομες οργανώσεις του ΚΚΕ και κατόπιν μέσα στην ΕΔΑ, από ένα δυναμικό με σημαντική προϊστορία στο κομμουνιστικό κίνημα και στην Εθνική Αντίσταση. Για μια ακόμη φορά, όμως, σε μια κρίσιμη καμπή του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, απουσίασαν οι "κεφαλές". Αυτές είτε συμβιβάστηκαν με τη νέα κατάσταση στο ΚΚΕ και το αριστερό κίνημα είτε πέρασαν εκούσια στο περιθώριο, παρά το γεγονός ότι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της βάσης αντιστάθηκε ενστικτώδικα και για καιρό στις αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας και τη "στροφή προσαρμογής" Το βάρος έπεσε σε ένα μεσαίο και κατώτερο στελεχικό δυναμικό που μόλις είχε βγει από τις φυλακές και τις εξορίες και καταπιάστηκε με την προσπάθεια ανασυγκρότησης.
Είχε προηγηθεί μια αντιπαράθεση για σχεδόν δέκα χρόνια που κορυφώθηκε όμως μετά την 6η Ολομέλεια και τις ανατροπές που υπαγόρευσε. Η διάλυση των κομματικών οργανώσεων που επιβλήθηκε από τη νέα ηγεσία και εποπτεύθηκε από τον ίδιο τον Κολιγιάννη, που το 1958 μπήκε στην Ελλάδα, υπήρξε μια από τις κορυφαίες στιγμές αυτής της σύγκρουσης. Μια νέα κορύφωση ήρθε με το πρώτο συνέδριο της ΕΔΑ το 1960. Αναφέρονται αυτές οι ημερομηνίες, διότι έχει σημασία να υπογραμμιστεί μια αναντίρρητη αλήθεια. Σε αντίθεση με άλλες χώρες και περιπτώσεις, η αντιπαράθεση μέσα στο ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα δεν ήρθε από τα έξω και στη βάση της κινεζικής ακτινοβολίας. Όχι μόνο προϋπήρξε, ωρίμασε και αναδείχτηκε αλλά και η εκδήλωσή της θα μπορούσε να γίνει και νωρίτερα, εάν δεν κυριαρχούσαν οι δισταγμοί και οι φόβοι των αποτελεσμάτων της διάσπασης και επίσης ορισμένες απόψεις για τη δυνατότητα επαναφοράς στην προηγούμενη κατάσταση. Αυτό δείχνει το βάθος και τη γείωση αυτού του ρεύματος στις ελληνικές συνθήκες, και τις δυνατότητες που κουβαλούσε για μια πιο επιτυχημένη πορεία.
Το "παλιό" αυτό δυναμικό γρήγορα συνδέθηκε με νέα κομμάτια του αριστερού κινήματος που αναδεικνύονταν εκείνη την περίοδο μέσα από την άνοδο του μαζικού λαϊκού κινήματος. Ένα καινούριο και μαχητικό δυναμικό, χωρίς τις "δουλείες" του παρελθόντος, χωρίς την ισχυρή πίεση της ήττας που ήθελε να αγωνιστεί και να συμβάλλει στην ανασυγκρότηση. Το δυναμικό αυτό ασφυκτιούσε μέσα στις οργανώσεις της ΕΔΑ και των "Λαμπράκηδων", καταλάβαινε από τη ζωή ότι η "νέα" γραμμή οδηγούσε στην ήττα και το συμβιβασμό, αρνούνταν να υποταχτεί στη γραμμή ουράς στον Παπανδρέου. Δεν είναι τυχαίο ότι η Αναγέννηση διαβαζόταν μαζικά από αυτά τα κομμάτια της νεολαίας, ούτε επίσης, ότι η ηγεσία της ΕΔΑ έσπευσε από την πρώτη στιγμή να φτιάξει υγειονομικές ζώνες, να προβοκάρει και να κάνει "φροντιστήρια" καταγγελίας των "ακραίων σεχταριστών και φιλοκινέζων που -δήθεν-ήθελαν τον ατομικό πόλεμο". Το κύμα αυτό αμφισβήτησης εντάθηκε μετά τα Ιουλιανά του 1965 και τη δολοφονία του Πέτρουλα, όταν αποκαλύφθηκε ότι η ηγεσία της ΕΔΑ βρέθηκε πολύ πίσω από τις λαϊκές διαθέσεις. Η συγχώνευση αυτή θα μπορούσε να δώσει άλλα ποιοτικά και ποσοτικά αποτελέσματα, εάν δεν άλλαζαν -άρδην- οι συνθήκες με την επιβολή της δικτατορίας και δεν έμπαινε το εγχείρημα -από τα πρώτα βήματά του- σε δύσκολες καταστάσεις.
Η νέα ηγεσία του ΚΚΕ -ελέω της εξωτερικής χρουστσοφικής επέμβασης- και οι διάφοροι ηγέτες στο εσωτερικό της χώρας και κατόπιν της ΕΔΑ πρόβαλλαν την ανάγκη προσαρμογών στη νέα μετεμφυλιακή κατάσταση. Πράγματι υπήρχε ανάγκη και προσαρμογών και αλλαγών, όπως επίσης και αποτίμησης της προηγούμενης περιόδου. Το ζήτημα ήταν όμως -όπως πάντα- σε ποια κατεύθυνση και με ποιο περιεχόμενο θα γίνονταν αυτό. Η νέα ηγεσία, σε πλήρη ταύτιση με τις πιο συμβιβασμένες μερίδες του εσωτερικού, ακολούθησε τη γραμμή του συμβιβασμού και της πρόσδεσης στην πιο "φιλελεύθερη" αστική πλευρά. Έγιναν ουρά της Ένωσης Κέντρου, την αιμοδότησαν χωρίς καμία φειδώ και αναγόρευσαν τον εκδημοκρατισμό και την ομαλότητα σε στρατηγικό στόχο, αφού πρώτα εξοβέλισαν κάθε ιδέα για ριζικότερες ρήξεις και αλλαγές. Ενώ η βάση του αριστερού και λαϊκού κινήματος απέδειξε -με τη γρήγορη ανασυγκρότησή της- ότι υπήρχαν περισσότερες δυνατότητες, ότι η στρατιωτική ήττα δεν ήταν και πολιτική και ότι μια διαφορετική πολιτική γραμμή δεν ήταν μακριά από τις διαθέσεις της. Για την επιβολή της συμβιβαστικής γραμμής έγιναν "σημεία και τέρατα". Συκοφαντίες, εκφοβισμοί, διαγραφή όλου του παρελθόντος, καταδίκη της προσωπολατρίας και του αριστερισμού, επίκληση της ενότητας κ.λπ. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν και αστικά κέντρα -εντός Ελλάδας- "δημοκρατικές" εφημερίδες, ένα πλήθος παλιών συμβιβασμένων στελεχών του ΕΑΜ και αρκετές περιπτώσεις ανθρώπων που είχαν αποστασιοποιηθεί από το κίνημα στα χρόνια της φωτιάς. Επίσης πρωταγωνιστικό ρόλο είχε και η ηγεσία του ΚΚΣΕ και της Σοβιετικής Ένωσης, που υπαγόρευε τα ανοίγματα στο Κέντρο, καλούσε διάφορους "δημοκρατικούς" πολιτικούς στη Μόσχα, άνοιγε διαύλους επικοινωνίας με αστικές μερίδες, επέβαλλε τις εκλογικές συνεργασίες.
Σε αυτήν την εκστρατεία οι δυο μετέπειτα αντιμαχόμενες -και ως τις μέρες μας- μερίδες του ελληνικού ρεφορμισμού-ρεβιζιονισμού πήγαν χέρι-χέρι, παρά τις διάφορες παρασκηνιακές αντιπαλότητες. Θα άξιζε τον κόπο να μεταφέρουμε στους αναγνώστες μας τις "βαθυστόχαστες" αναλύσεις των διάφορων ηγετών της ΕΔΑ και του ΚΚΕ, εκείνη την περίοδο, εάν δεν είχαμε τον περιορισμό του χώρου. Αναλύσεις που οδήγησαν το λαϊκό κίνημα αφοπλισμένο μπροστά στα τανκς της αμερικανοκρατίας την ημέρα που η "Αυγή" επιχειρηματολογούσε την πρόβλεψη γιατί δεν θα γίνει πραξικόπημα!!
Η έκδοση της Αναγέννησης, και όλη η προσπάθεια των τριών περίπου χρόνων από το 1964 ως το 1967, αποτελεί μια πολύτιμη παρακαταθήκη για τις νέες προσπάθειες ανασυγκρότησης του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Η μελέτη και το ξανακοίταγμα αυτής της πρώτης απόπειρας αποτελεί ένα από τα σύνθετα και πολύπλοκα καθήκοντα του παρόντος αλλά και του μέλλοντος. Όπως επίσης και η μελέτη των συνθηκών μέσα στις οποίες έγινε αυτή η απόπειρα. Πολύ περισσότερο όταν τα ίδια προβλήματα έχουν το πείσμα να ξαναπαρουσιάζονται στην ιστορία με διαφορετική μορφή.
Σε αυτό το διάστημα, λοιπόν, από τον Οκτώβρη του 1964 ως τις παραμονές της δικτατορίας, διανύεται ένας σύντομος αλλά μεστός σε περιεχόμενο κύκλος παρέμβασης με επίκεντρο την Αναγέννηση, και παράλληλα διευρύνεται με την έκδοση του Σπουδαστικού Κόσμου, τη δημιουργία της ΠΠΣΠ και το άνοιγμα της δουλειάς σε κλάδους εργαζομένων αλλά και τμήματα της νεολαίας.
Το εγχείρημα δεν ήρθε ξαφνικά και "εν αιθρία". Είχε προηγηθεί μια μακρόχρονη πάλη μέσα στις παράνομες οργανώσεις του ΚΚΕ και κατόπιν μέσα στην ΕΔΑ, από ένα δυναμικό με σημαντική προϊστορία στο κομμουνιστικό κίνημα και στην Εθνική Αντίσταση. Για μια ακόμη φορά, όμως, σε μια κρίσιμη καμπή του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, απουσίασαν οι "κεφαλές". Αυτές είτε συμβιβάστηκαν με τη νέα κατάσταση στο ΚΚΕ και το αριστερό κίνημα είτε πέρασαν εκούσια στο περιθώριο, παρά το γεγονός ότι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της βάσης αντιστάθηκε ενστικτώδικα και για καιρό στις αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας και τη "στροφή προσαρμογής" Το βάρος έπεσε σε ένα μεσαίο και κατώτερο στελεχικό δυναμικό που μόλις είχε βγει από τις φυλακές και τις εξορίες και καταπιάστηκε με την προσπάθεια ανασυγκρότησης.
Είχε προηγηθεί μια αντιπαράθεση για σχεδόν δέκα χρόνια που κορυφώθηκε όμως μετά την 6η Ολομέλεια και τις ανατροπές που υπαγόρευσε. Η διάλυση των κομματικών οργανώσεων που επιβλήθηκε από τη νέα ηγεσία και εποπτεύθηκε από τον ίδιο τον Κολιγιάννη, που το 1958 μπήκε στην Ελλάδα, υπήρξε μια από τις κορυφαίες στιγμές αυτής της σύγκρουσης. Μια νέα κορύφωση ήρθε με το πρώτο συνέδριο της ΕΔΑ το 1960. Αναφέρονται αυτές οι ημερομηνίες, διότι έχει σημασία να υπογραμμιστεί μια αναντίρρητη αλήθεια. Σε αντίθεση με άλλες χώρες και περιπτώσεις, η αντιπαράθεση μέσα στο ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα δεν ήρθε από τα έξω και στη βάση της κινεζικής ακτινοβολίας. Όχι μόνο προϋπήρξε, ωρίμασε και αναδείχτηκε αλλά και η εκδήλωσή της θα μπορούσε να γίνει και νωρίτερα, εάν δεν κυριαρχούσαν οι δισταγμοί και οι φόβοι των αποτελεσμάτων της διάσπασης και επίσης ορισμένες απόψεις για τη δυνατότητα επαναφοράς στην προηγούμενη κατάσταση. Αυτό δείχνει το βάθος και τη γείωση αυτού του ρεύματος στις ελληνικές συνθήκες, και τις δυνατότητες που κουβαλούσε για μια πιο επιτυχημένη πορεία.
Το "παλιό" αυτό δυναμικό γρήγορα συνδέθηκε με νέα κομμάτια του αριστερού κινήματος που αναδεικνύονταν εκείνη την περίοδο μέσα από την άνοδο του μαζικού λαϊκού κινήματος. Ένα καινούριο και μαχητικό δυναμικό, χωρίς τις "δουλείες" του παρελθόντος, χωρίς την ισχυρή πίεση της ήττας που ήθελε να αγωνιστεί και να συμβάλλει στην ανασυγκρότηση. Το δυναμικό αυτό ασφυκτιούσε μέσα στις οργανώσεις της ΕΔΑ και των "Λαμπράκηδων", καταλάβαινε από τη ζωή ότι η "νέα" γραμμή οδηγούσε στην ήττα και το συμβιβασμό, αρνούνταν να υποταχτεί στη γραμμή ουράς στον Παπανδρέου. Δεν είναι τυχαίο ότι η Αναγέννηση διαβαζόταν μαζικά από αυτά τα κομμάτια της νεολαίας, ούτε επίσης, ότι η ηγεσία της ΕΔΑ έσπευσε από την πρώτη στιγμή να φτιάξει υγειονομικές ζώνες, να προβοκάρει και να κάνει "φροντιστήρια" καταγγελίας των "ακραίων σεχταριστών και φιλοκινέζων που -δήθεν-ήθελαν τον ατομικό πόλεμο". Το κύμα αυτό αμφισβήτησης εντάθηκε μετά τα Ιουλιανά του 1965 και τη δολοφονία του Πέτρουλα, όταν αποκαλύφθηκε ότι η ηγεσία της ΕΔΑ βρέθηκε πολύ πίσω από τις λαϊκές διαθέσεις. Η συγχώνευση αυτή θα μπορούσε να δώσει άλλα ποιοτικά και ποσοτικά αποτελέσματα, εάν δεν άλλαζαν -άρδην- οι συνθήκες με την επιβολή της δικτατορίας και δεν έμπαινε το εγχείρημα -από τα πρώτα βήματά του- σε δύσκολες καταστάσεις.
Η νέα ηγεσία του ΚΚΕ -ελέω της εξωτερικής χρουστσοφικής επέμβασης- και οι διάφοροι ηγέτες στο εσωτερικό της χώρας και κατόπιν της ΕΔΑ πρόβαλλαν την ανάγκη προσαρμογών στη νέα μετεμφυλιακή κατάσταση. Πράγματι υπήρχε ανάγκη και προσαρμογών και αλλαγών, όπως επίσης και αποτίμησης της προηγούμενης περιόδου. Το ζήτημα ήταν όμως -όπως πάντα- σε ποια κατεύθυνση και με ποιο περιεχόμενο θα γίνονταν αυτό. Η νέα ηγεσία, σε πλήρη ταύτιση με τις πιο συμβιβασμένες μερίδες του εσωτερικού, ακολούθησε τη γραμμή του συμβιβασμού και της πρόσδεσης στην πιο "φιλελεύθερη" αστική πλευρά. Έγιναν ουρά της Ένωσης Κέντρου, την αιμοδότησαν χωρίς καμία φειδώ και αναγόρευσαν τον εκδημοκρατισμό και την ομαλότητα σε στρατηγικό στόχο, αφού πρώτα εξοβέλισαν κάθε ιδέα για ριζικότερες ρήξεις και αλλαγές. Ενώ η βάση του αριστερού και λαϊκού κινήματος απέδειξε -με τη γρήγορη ανασυγκρότησή της- ότι υπήρχαν περισσότερες δυνατότητες, ότι η στρατιωτική ήττα δεν ήταν και πολιτική και ότι μια διαφορετική πολιτική γραμμή δεν ήταν μακριά από τις διαθέσεις της. Για την επιβολή της συμβιβαστικής γραμμής έγιναν "σημεία και τέρατα". Συκοφαντίες, εκφοβισμοί, διαγραφή όλου του παρελθόντος, καταδίκη της προσωπολατρίας και του αριστερισμού, επίκληση της ενότητας κ.λπ. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν και αστικά κέντρα -εντός Ελλάδας- "δημοκρατικές" εφημερίδες, ένα πλήθος παλιών συμβιβασμένων στελεχών του ΕΑΜ και αρκετές περιπτώσεις ανθρώπων που είχαν αποστασιοποιηθεί από το κίνημα στα χρόνια της φωτιάς. Επίσης πρωταγωνιστικό ρόλο είχε και η ηγεσία του ΚΚΣΕ και της Σοβιετικής Ένωσης, που υπαγόρευε τα ανοίγματα στο Κέντρο, καλούσε διάφορους "δημοκρατικούς" πολιτικούς στη Μόσχα, άνοιγε διαύλους επικοινωνίας με αστικές μερίδες, επέβαλλε τις εκλογικές συνεργασίες.
Σε αυτήν την εκστρατεία οι δυο μετέπειτα αντιμαχόμενες -και ως τις μέρες μας- μερίδες του ελληνικού ρεφορμισμού-ρεβιζιονισμού πήγαν χέρι-χέρι, παρά τις διάφορες παρασκηνιακές αντιπαλότητες. Θα άξιζε τον κόπο να μεταφέρουμε στους αναγνώστες μας τις "βαθυστόχαστες" αναλύσεις των διάφορων ηγετών της ΕΔΑ και του ΚΚΕ, εκείνη την περίοδο, εάν δεν είχαμε τον περιορισμό του χώρου. Αναλύσεις που οδήγησαν το λαϊκό κίνημα αφοπλισμένο μπροστά στα τανκς της αμερικανοκρατίας την ημέρα που η "Αυγή" επιχειρηματολογούσε την πρόβλεψη γιατί δεν θα γίνει πραξικόπημα!!
Η έκδοση της Αναγέννησης, και όλη η προσπάθεια των τριών περίπου χρόνων από το 1964 ως το 1967, αποτελεί μια πολύτιμη παρακαταθήκη για τις νέες προσπάθειες ανασυγκρότησης του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Η μελέτη και το ξανακοίταγμα αυτής της πρώτης απόπειρας αποτελεί ένα από τα σύνθετα και πολύπλοκα καθήκοντα του παρόντος αλλά και του μέλλοντος. Όπως επίσης και η μελέτη των συνθηκών μέσα στις οποίες έγινε αυτή η απόπειρα. Πολύ περισσότερο όταν τα ίδια προβλήματα έχουν το πείσμα να ξαναπαρουσιάζονται στην ιστορία με διαφορετική μορφή.
Η κατάσταση στον κόσμο στα μέσα της δεκαετίας του '60
Η δεκαετία του '60 σημαδεύεται από κοσμοϊστορικής σημασίας γεγονότα και εξελίξεις που προσδιόρισαν, σε σημαντικό βαθμό, την εικόνα του σύγχρονου κόσμου.
Η πάλη των λαών ενάντια στην αποικιοκρατία και τον ιμπεριαλισμό συγκλονίζουν από άκρη σε άκρη τις "ζώνες των θυελλών" του πλανήτη (Ν. Αμερική, Ασία, Αφρική). Την "αυλαία" σηκώνει η κουβανέζικη επανάσταση το Δεκέμβρη του '59 και στο δρόμο της επαναστατικής απελευθερωτικής πάλης μπαίνουν χιλιάδες και εκατομμύρια, με αποτέλεσμα πάνω από 40 χώρες να κατακτήσουν την εθνική τους ανεξαρτησία. Οι λαοί στο Νότιο Βιετνάμ, το Κογκό, τη Βενεζουέλα είναι στην πρώτη γραμμή της πάλης ενάντια στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό και τους ντόπιους αντιδραστικούς λακέδες του. Η απελευθερωτική πάλη των λαών στριμώχνει τους ιμπεριαλιστές και κύρια τους Αμερικάνους, ενώ ταυτόχρονα δίνει μεγάλη αισιοδοξία σε όλους τους λαούς ότι είναι δυνατόν να νικηθεί ο ιμπεριαλισμός όσο δυνατός και πανίσχυρος και αν εμφανίζεται. Οι νίκες των επαναστατικών δυνάμεων παντού στον κόσμο είναι πραγματικά στην ημερήσια διάταξη. Με μεγάλες θυσίες, ποτάμια δακρύων και αίματος οι λαοί στον κόσμο διεκδικούν και κερδίζουν τη λευτεριά τους με το όπλο στο χέρι. Αυτή είναι μία κυρίαρχη εξέλιξη στον κόσμο και, παρά τις προσπάθειες των ιμπεριαλιστών να τη συντρίψουν με τη βία και τους ωμούς εκβιασμούς για ένα θερμοπυρηνικό πόλεμο, αυτή όχι μόνο συνεχίζει αλλά δυναμώνει ακόμα περισσότερο. Έτσι δίνεται και μία απάντηση σε όλους αυτούς που θεωρούσαν και προπαγάνδιζαν τις συμφωνίες της Γιάλτας, μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, σαν ένα "μοίρασμα των σφαιρών επιρροής" ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και τους ιμπεριαλιστές Αμερικής, Αγγλίας. Η απελευθερωτική πλημμυρίδα των λαών δεν σταμάτησε με τη λήξη του Β' Π.Π., ίσα πήρε ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις με κορυφαία στιγμή τη νίκη της Κινέζικης Επανάστασης και την ανακήρυξη της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας την 1η Οκτώβρη του 1949 από τον Μάο Τσε Τουνγκ στη πλατεία Τιεν Αν Μεν του Πεκίνου. Το κομμουνιστικό κίνημα, το παγκόσμιο εργατικό κίνημα ήταν και παραμένει ο βασικός παράγοντας ανάπτυξης των λαϊκών απελευθερωτικών κινημάτων. Είναι φανερό ότι καμία συνεννόηση, κανένα "μοίρασμα του κόσμου" δεν υπάρχει στην πολιτική της Σοβιετικής Ένωσης με επικεφαλής τον Στάλιν και τους ιμπεριαλιστές. Είναι φανερό ότι καμιά συνεννόηση και "κανένα μοίρασμα του κόσμου" και καμιά υποταγή δεν υπάρχει ανάμεσα στο επαναστατικό κομμουνιστικό κίνημα και την αστική τάξη κάθε χώρας ξεχωριστά. Η "εφεύρεση" του μοιράσματος του κόσμου και της υποταγής σε αυτή την εξέλιξη είναι μία αντιδραστική προσπάθεια να ανακοπεί η διάθεση των λαών για απελευθέρωση από τη μία πλευρά, μιας και όλα είναι "κανονισμένα από τους μεγάλους", ενώ από την άλλη είναι μία πρώτης τάξεως δικαιολογία για τους οπορτουνιστές σε όλο τον κόσμο αλλά και την Ελλάδα για να στηρίξουν την πολιτική της ηττοπάθειας και του συμβιβασμού με τις αντιδραστικές δυνάμεις.
Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις με επικεφαλής τους αμερικάνους ιμπεριαλιστές με το τέλος του Β' Π.Π. φόρεσαν τις μπότες των γερμανών, ιταλών και γιαπωνέζων φασιστών και προσπαθούν να εγκαθιδρύσουν στον κόσμο την παγκόσμια κυριαρχία τους. Η παγκόσμια στρατηγική τους έχει σαν στόχο την κατάκτηση και τον έλεγχο των περιφερειών της ενδιάμεσης ζώνης που βρίσκεται ανάμεσα στις ΗΠΑ και στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο, την κατάπνιξη των επαναστάσεων των καταπιεζόμενων λαών και στη συνέχεια την καταστροφή των σοσιαλιστικών χωρών και την επιβολή της κυριαρχίας τους στον κόσμο ολόκληρο. Η πολιτική αυτή ήταν η "φυσική" απάντηση του συστήματος της καταπίεσης και της εκμετάλλευσης απέναντι "στον κομμουνιστικό κίνδυνο", όπως τον έλεγαν. Πραγματικά, για τους ιμπεριαλιστές και το κεφάλαιο ο κίνδυνος ήταν άμεσος και ζήτημα ζωής ή θανάτου για το σύστημά τους. Η δημιουργία ενός τεράστιου χώρου σοσιαλιστικής οικοδόμησης και επαναστατικής λαϊκής εξουσίας που κάλυπτε το 1/3 του πλανήτη δημιουργεί εφιάλτες και απαιτεί την αύξηση της επιθετικότητάς τους στον ανώτατο βαθμό. Στη διάρκεια των δύο δεκαετιών που μεσολαβούν από το τέλος του Β' Π.Π. μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '60 οι ιμπεριαλιστές εξαπολύουν επιθετικούς πολέμους, διενεργούν ένοπλες αντεπαναστατικές επεμβάσεις σε όλα τα μέρη του κόσμου, συγκροτούν τη "Δυτική Συμμαχία" με την ίδρυση του ΝΑΤΟ και προετοιμάζουν ένα νέο παγκόσμιο πόλεμο, με στόχο να αποτρέψουν την παραπέρα συρρίκνωση της επιρροής τους αλλά κυρίως για να καταστρέψουν το κίνημα της ανατροπής τους και τις σοσιαλιστικές χώρες. Ο "ψυχρός πόλεμος" ήταν στην ημερήσια διάταξη από τις αντιδραστικές δυνάμεις όχι μόνο σαν εξωτερική πολιτική αλλά και σαν πολιτική καταπίεσης και κτυπήματος κάθε προοδευτικής φωνής, κάθε μορφής λαϊκής και εργατικής αντίστασης στο εσωτερικό των χωρών αυτών. Παράλληλα με την επιθετική τακτική τους οι ιμπεριαλιστές, επειδή όλο και περισσότερο απομονώνονταν εξαιτίας της έξαλλης αντικομμουνιστικής και φιλοπόλεμης πολιτικής τους, φορούσαν συχνά και το προσωπείο του "ειρηνιστή", χρησιμοποιούσαν "ειρηνιστική" φρασεολογία. "Αστέρας" αυτής της πολιτικής γραμμής αναδείχθηκε ο Τζον Κένεντι, ο οποίος, ενώ από τη μία ετοιμαζόταν για πόλεμο, οργάνωνε τον αποκλεισμό της Κούβας, εξαπέλυε επεμβάσεις στο Βιετνάμ και σε μία σειρά περιοχές του κόσμου, από την άλλη εμφανιζόταν σαν "περιστέρι" για την ειρηνική επίλυση των διαφορών. Είναι χαρακτηριστικό να αναφερθούμε στις στρατιωτικές δαπάνες της αμερικάνικης κυβέρνησης, που από τα 46,7 δισ. δολάρια του 1960 εκτινάσσονται στα 60 δισ. δολάρια σαν πρόβλεψη για το 1964, μεγαλύτερες από κάθε άλλη ειρηνική περίοδο, ακόμη και από αυτή του πολέμου στην Κορέα. Ταυτόχρονα με προκλητικές κινήσεις τα στρατεύματα του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη, κάτω από τη διοίκηση των ΗΠΑ, προωθούνται στα σύνορα της ΛΔ της Γερμανίας και της Τσεχοσλοβακίας, οι βάσεις (στρατιωτική εξυπηρέτηση των συμμάχων την έλεγαν τότε) ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια, ενώ μέσα σε δύο χρόνια (1961-1963) ο αριθμός των πυρηνικών όπλων των ΗΠΑ, σύμφωνα με δηλώσεις του ίδιου του Κένεντι, αυξάνονται κατά 100%, των χερσαίων ετοιμοπόλεμων μονάδων κατά 45% και των αεροπλάνων αερομεταφοράς κατά 175%. Είναι παραπάνω από φανερό ότι οι αμερικάνοι ιμπεριαλιστές προετοιμάζονται συστηματικά για την εξαπόλυση ενός παγκόσμιου πολέμου που θα γονατίσει τις σοσιαλιστικές χώρες και όλους τους λαούς αν δεν υποκύψουν στις διαθέσεις τους.
Σε λόγο του στη γενική συνέλευση του ΟΗΕ ο Κένεντι θέτει τους όρους του για την "ειρήνη" (διάβαζε υποταγή) ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και της ΗΠΑ, όπου ούτε λίγο ούτε πολύ ζητάει: την ενσωμάτωση της ΛΔ της Γερμανίας στη Δυτική Γερμανία, την παραίτηση της επαναστατικής εξουσίας στη Κούβα, την "ελευθερία εκλογής" για τις σοσιαλιστικές χώρες της Ευρώπης και, τέλος, οι σοσιαλιστικές χώρες να σταματήσουν να υποστηρίζουν τους επαναστατικούς αγώνες των καταπιεζόμενων εθνών και λαών.
Η πάλη των λαών ενάντια στην αποικιοκρατία και τον ιμπεριαλισμό συγκλονίζουν από άκρη σε άκρη τις "ζώνες των θυελλών" του πλανήτη (Ν. Αμερική, Ασία, Αφρική). Την "αυλαία" σηκώνει η κουβανέζικη επανάσταση το Δεκέμβρη του '59 και στο δρόμο της επαναστατικής απελευθερωτικής πάλης μπαίνουν χιλιάδες και εκατομμύρια, με αποτέλεσμα πάνω από 40 χώρες να κατακτήσουν την εθνική τους ανεξαρτησία. Οι λαοί στο Νότιο Βιετνάμ, το Κογκό, τη Βενεζουέλα είναι στην πρώτη γραμμή της πάλης ενάντια στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό και τους ντόπιους αντιδραστικούς λακέδες του. Η απελευθερωτική πάλη των λαών στριμώχνει τους ιμπεριαλιστές και κύρια τους Αμερικάνους, ενώ ταυτόχρονα δίνει μεγάλη αισιοδοξία σε όλους τους λαούς ότι είναι δυνατόν να νικηθεί ο ιμπεριαλισμός όσο δυνατός και πανίσχυρος και αν εμφανίζεται. Οι νίκες των επαναστατικών δυνάμεων παντού στον κόσμο είναι πραγματικά στην ημερήσια διάταξη. Με μεγάλες θυσίες, ποτάμια δακρύων και αίματος οι λαοί στον κόσμο διεκδικούν και κερδίζουν τη λευτεριά τους με το όπλο στο χέρι. Αυτή είναι μία κυρίαρχη εξέλιξη στον κόσμο και, παρά τις προσπάθειες των ιμπεριαλιστών να τη συντρίψουν με τη βία και τους ωμούς εκβιασμούς για ένα θερμοπυρηνικό πόλεμο, αυτή όχι μόνο συνεχίζει αλλά δυναμώνει ακόμα περισσότερο. Έτσι δίνεται και μία απάντηση σε όλους αυτούς που θεωρούσαν και προπαγάνδιζαν τις συμφωνίες της Γιάλτας, μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, σαν ένα "μοίρασμα των σφαιρών επιρροής" ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και τους ιμπεριαλιστές Αμερικής, Αγγλίας. Η απελευθερωτική πλημμυρίδα των λαών δεν σταμάτησε με τη λήξη του Β' Π.Π., ίσα πήρε ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις με κορυφαία στιγμή τη νίκη της Κινέζικης Επανάστασης και την ανακήρυξη της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας την 1η Οκτώβρη του 1949 από τον Μάο Τσε Τουνγκ στη πλατεία Τιεν Αν Μεν του Πεκίνου. Το κομμουνιστικό κίνημα, το παγκόσμιο εργατικό κίνημα ήταν και παραμένει ο βασικός παράγοντας ανάπτυξης των λαϊκών απελευθερωτικών κινημάτων. Είναι φανερό ότι καμία συνεννόηση, κανένα "μοίρασμα του κόσμου" δεν υπάρχει στην πολιτική της Σοβιετικής Ένωσης με επικεφαλής τον Στάλιν και τους ιμπεριαλιστές. Είναι φανερό ότι καμιά συνεννόηση και "κανένα μοίρασμα του κόσμου" και καμιά υποταγή δεν υπάρχει ανάμεσα στο επαναστατικό κομμουνιστικό κίνημα και την αστική τάξη κάθε χώρας ξεχωριστά. Η "εφεύρεση" του μοιράσματος του κόσμου και της υποταγής σε αυτή την εξέλιξη είναι μία αντιδραστική προσπάθεια να ανακοπεί η διάθεση των λαών για απελευθέρωση από τη μία πλευρά, μιας και όλα είναι "κανονισμένα από τους μεγάλους", ενώ από την άλλη είναι μία πρώτης τάξεως δικαιολογία για τους οπορτουνιστές σε όλο τον κόσμο αλλά και την Ελλάδα για να στηρίξουν την πολιτική της ηττοπάθειας και του συμβιβασμού με τις αντιδραστικές δυνάμεις.
Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις με επικεφαλής τους αμερικάνους ιμπεριαλιστές με το τέλος του Β' Π.Π. φόρεσαν τις μπότες των γερμανών, ιταλών και γιαπωνέζων φασιστών και προσπαθούν να εγκαθιδρύσουν στον κόσμο την παγκόσμια κυριαρχία τους. Η παγκόσμια στρατηγική τους έχει σαν στόχο την κατάκτηση και τον έλεγχο των περιφερειών της ενδιάμεσης ζώνης που βρίσκεται ανάμεσα στις ΗΠΑ και στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο, την κατάπνιξη των επαναστάσεων των καταπιεζόμενων λαών και στη συνέχεια την καταστροφή των σοσιαλιστικών χωρών και την επιβολή της κυριαρχίας τους στον κόσμο ολόκληρο. Η πολιτική αυτή ήταν η "φυσική" απάντηση του συστήματος της καταπίεσης και της εκμετάλλευσης απέναντι "στον κομμουνιστικό κίνδυνο", όπως τον έλεγαν. Πραγματικά, για τους ιμπεριαλιστές και το κεφάλαιο ο κίνδυνος ήταν άμεσος και ζήτημα ζωής ή θανάτου για το σύστημά τους. Η δημιουργία ενός τεράστιου χώρου σοσιαλιστικής οικοδόμησης και επαναστατικής λαϊκής εξουσίας που κάλυπτε το 1/3 του πλανήτη δημιουργεί εφιάλτες και απαιτεί την αύξηση της επιθετικότητάς τους στον ανώτατο βαθμό. Στη διάρκεια των δύο δεκαετιών που μεσολαβούν από το τέλος του Β' Π.Π. μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '60 οι ιμπεριαλιστές εξαπολύουν επιθετικούς πολέμους, διενεργούν ένοπλες αντεπαναστατικές επεμβάσεις σε όλα τα μέρη του κόσμου, συγκροτούν τη "Δυτική Συμμαχία" με την ίδρυση του ΝΑΤΟ και προετοιμάζουν ένα νέο παγκόσμιο πόλεμο, με στόχο να αποτρέψουν την παραπέρα συρρίκνωση της επιρροής τους αλλά κυρίως για να καταστρέψουν το κίνημα της ανατροπής τους και τις σοσιαλιστικές χώρες. Ο "ψυχρός πόλεμος" ήταν στην ημερήσια διάταξη από τις αντιδραστικές δυνάμεις όχι μόνο σαν εξωτερική πολιτική αλλά και σαν πολιτική καταπίεσης και κτυπήματος κάθε προοδευτικής φωνής, κάθε μορφής λαϊκής και εργατικής αντίστασης στο εσωτερικό των χωρών αυτών. Παράλληλα με την επιθετική τακτική τους οι ιμπεριαλιστές, επειδή όλο και περισσότερο απομονώνονταν εξαιτίας της έξαλλης αντικομμουνιστικής και φιλοπόλεμης πολιτικής τους, φορούσαν συχνά και το προσωπείο του "ειρηνιστή", χρησιμοποιούσαν "ειρηνιστική" φρασεολογία. "Αστέρας" αυτής της πολιτικής γραμμής αναδείχθηκε ο Τζον Κένεντι, ο οποίος, ενώ από τη μία ετοιμαζόταν για πόλεμο, οργάνωνε τον αποκλεισμό της Κούβας, εξαπέλυε επεμβάσεις στο Βιετνάμ και σε μία σειρά περιοχές του κόσμου, από την άλλη εμφανιζόταν σαν "περιστέρι" για την ειρηνική επίλυση των διαφορών. Είναι χαρακτηριστικό να αναφερθούμε στις στρατιωτικές δαπάνες της αμερικάνικης κυβέρνησης, που από τα 46,7 δισ. δολάρια του 1960 εκτινάσσονται στα 60 δισ. δολάρια σαν πρόβλεψη για το 1964, μεγαλύτερες από κάθε άλλη ειρηνική περίοδο, ακόμη και από αυτή του πολέμου στην Κορέα. Ταυτόχρονα με προκλητικές κινήσεις τα στρατεύματα του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη, κάτω από τη διοίκηση των ΗΠΑ, προωθούνται στα σύνορα της ΛΔ της Γερμανίας και της Τσεχοσλοβακίας, οι βάσεις (στρατιωτική εξυπηρέτηση των συμμάχων την έλεγαν τότε) ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια, ενώ μέσα σε δύο χρόνια (1961-1963) ο αριθμός των πυρηνικών όπλων των ΗΠΑ, σύμφωνα με δηλώσεις του ίδιου του Κένεντι, αυξάνονται κατά 100%, των χερσαίων ετοιμοπόλεμων μονάδων κατά 45% και των αεροπλάνων αερομεταφοράς κατά 175%. Είναι παραπάνω από φανερό ότι οι αμερικάνοι ιμπεριαλιστές προετοιμάζονται συστηματικά για την εξαπόλυση ενός παγκόσμιου πολέμου που θα γονατίσει τις σοσιαλιστικές χώρες και όλους τους λαούς αν δεν υποκύψουν στις διαθέσεις τους.
Σε λόγο του στη γενική συνέλευση του ΟΗΕ ο Κένεντι θέτει τους όρους του για την "ειρήνη" (διάβαζε υποταγή) ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και της ΗΠΑ, όπου ούτε λίγο ούτε πολύ ζητάει: την ενσωμάτωση της ΛΔ της Γερμανίας στη Δυτική Γερμανία, την παραίτηση της επαναστατικής εξουσίας στη Κούβα, την "ελευθερία εκλογής" για τις σοσιαλιστικές χώρες της Ευρώπης και, τέλος, οι σοσιαλιστικές χώρες να σταματήσουν να υποστηρίζουν τους επαναστατικούς αγώνες των καταπιεζόμενων εθνών και λαών.
Οι δύο γραμμές στα πλαίσια του κομμουνιστικού κινήματος
Σε αυτή την εξαιρετική, για τους λαούς, περίοδο, οι εξελίξεις στην πρώτη χώρα του σοσιαλισμού είναι αντιστρόφως ανάλογες με την κατάσταση και τις απαιτήσεις των καιρών. Η νέα ηγεσία της Μόσχας με επικεφαλής τον Χρουστσόφ "μουδιάζει" το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα με την επίθεσή της ενάντια στην "προσωπολατρία" του Στάλιν στο 20ό συνέδριο του ΚΚΣΕ (1956). Η επίθεση αυτή ουσιαστικά έχει στόχο το σύνολο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, των κατακτήσεων και της παρακαταθήκης του Οκτώβρη. Η επίθεση αυτή ανοίγει το δρόμο για την παλινόρθωση του καπιταλισμού. Η ρεβιζιονιστική ηγεσία έχει ανάγκη από μία χρονική περίοδο για να επιτύχει την εσωτερική εγκαθίδρυσή της και την υλοποίηση των μέτρων της στη πολιτική και την οικονομία της Σοβιετικής Ένωσης. Ταυτόχρονα προσπαθεί με εντατικούς ρυθμούς να επιβάλει τη γραμμή της στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα, έτσι ώστε να το χρησιμοποιήσει στα γενικότερα σχέδιά της και κυρίως σαν μοχλό πίεσης απέναντι στις ΗΠΑ. Στη φάση αυτή η ηγεσία του ΚΚΣΕ κηρύσσει γενική υποχώρηση και συμβιβαστική πολιτική απέναντι στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Ταυτόχρονα επιτίθεται με μανία ενάντια στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και τον Μάο Τσε Τουνγκ, κατηγορώντας τους για "φιλοπόλεμη και εξτρεμιστική" πολιτική. Ο πραγματικός λόγος της επίθεσης είναι η υπεράσπιση από το Κ.Κ. Κίνας του χαρακτήρα της σοσιαλιστικής κατεύθυνσης ενάντια στην παλινόρθωση και η άρνησή του να υποστείλει την επαναστατική πάλη και τον προλεταριακό διεθνισμό απέναντι στις απαιτήσεις και τους εκβιασμούς του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού.
Η σωστή πολιτική γραμμή της ειρηνικής συνύπαρξης μεταξύ χωρών με διαφορετικό πολιτικό σύστημα, των Λένιν και Στάλιν, και η πάλη των κομμουνιστών για την ειρήνη ενάντια στον πόλεμο μετατράπηκε από τους ρεβιζιονιστές σε γενική γραμμή συνεργασίας με τον ιμπεριαλισμό και υποταγής του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος σε αυτή την επιλογή. Η ηγεσία του ΚΚΣΕ, εφαρμόζοντας στην πράξη το "νέο πνεύμα", εννοεί και εφαρμόζει την πολιτική της ειρηνικής συνύπαρξης σα μία πολιτική εγκατάλειψης όλων των βασικών επιδιώξεων ενός σοσιαλιστικού κράτους. Ξεκινάει από την αντίληψη ότι ο ιμπεριαλισμός άλλαξε χαρακτήρα και οι ηγέτες του έγιναν "ειρηνόφιλοι". Στηρίζει όλες τις ελπίδες για μία παγκόσμια ειρήνη στις διαπραγματεύσεις με τους "συνετούς" αρχηγούς των ιμπεριαλιστών και όχι στον αγώνα των λαών. Έτσι σπέρνει αυταπάτες και παραλύει την αγωνιστική διάθεση των λαών, πρακτικά αλλά και θεωρητικά κηρύσσει την ταξική συνεργασία σε παγκόσμιο επίπεδο. "Η πολιτική της ειρηνικής συνύπαρξης αποτελεί στρατηγική γραμμή για όλη την περίοδο του περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό σε παγκόσμια κλίμακα" ("Πράβντα" 6 Δεκέμβρη 1963). Σε αυτή την κατεύθυνση ενισχύθηκαν και ξαναβγήκαν από το χρονοντούλαπο της ιστορίας οι θεωρίες του "ειρηνικού περάσματος στο σοσιαλισμό". Γιατί το απλό δίλημμα στους κομμουνιστές, τους επαναστάτες, τους λαούς όλου του κόσμου πρόβαλε αμείλικτο: πόσο διατεθειμένοι είναι οι ιμπεριαλιστές και όλοι οι αντιδραστικοί να "παραιτηθούν" από την εξουσία τους και μάλιστα σε μια περίοδο που αυτή δεχόταν απανωτά χτυπήματα; Φυσικά καθόλου! Και αυτό φρόντιζαν να το υπογραμμίζουν με τον πιο αιματηρό για τους λαούς τρόπο. "Η ειρήνη δεν μπορεί να εξασφαλιστεί και να διατηρηθεί παρά μόνο εάν προηγουμένως οι ηγέτες του κομμουνισμού παραιτηθούν από το σκοπό τους της παγκόσμιας επανάστασης" (Ντιν Ρασκ, υπουργός Εξωτερικών ΗΠΑ, σε ομιλία του στο εθνικό συνέδριο της Αμερικάνικης Λεγεώνας, 10 Σεπτέμβρη 1961).
Μέσα από την αντιπαράθεση για το χαρακτήρα της ειρηνικής συνύπαρξης και τη στάση των κομμουνιστών στην απειλή του πυρηνικού πολέμου αναδείχτηκε όλη η ουσία της πάλης ανάμεσα στους ρεβιζιονιστές και τους μαρξιστές-λενινιστές την περίοδο αυτή.
"Η Λαϊκή Κίνα βρίσκεται πάντα σε θέση μάχης εναντίον του ιμπεριαλισμού και για την υπεράσπιση της παγκόσμιας ειρήνης. Υποστηρίζουμε πως για να προασπίσουμε την παγκόσμια ειρήνη πρέπει χωρίς ανάπαυλα να καταγγείλουμε τον ιμπεριαλισμό, να κινητοποιούμε και να οργανώνουμε τις λαϊκές μάζες για να αγωνισθούν εναντίον του ιμπεριαλισμού, που επικεφαλής βρίσκονται οι ΗΠΑ, πρέπει να στηριζόμαστε στην ανάπτυξη της ισχύος του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, στους επαναστατικούς αγώνες του προλεταριάτου και των εργαζόμενων όλων των χωρών, στον απελευθερωτικό αγώνα των καταπιεζόμενων εθνών, στον αγώνα όλων των ειρηνόφιλων κρατών, στο πλατύ, ενιαίο μέτωπο εναντίον του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού και των λακέδων του." ("Λαϊκή Ημερησία" 19 Νοέμβρη 1963 ) Αυτές τις θέσεις και την αντίστοιχη πραχτική οι ρεβιζιονιστές ηγέτες της Μόσχας την κατηγορούσαν σαν "φιλοπόλεμη" και "εξτρεμιστική". Δεν ήταν κάτι καινούριο οι κατηγορίες αυτές στο κομμουνιστικό κίνημα. Τις ίδιες ακριβώς κατηγορίες και τα ίδια επιχειρήματα χρησιμοποίησαν και οι πασιφιστές ηγέτες της Δεύτερης Διεθνούς ενάντια στον "φιλοπόλεμο" και "εξτρεμιστή" Λένιν. Είναι οι ίδιες κατηγορίες που και σήμερα εκτοξεύονται από όλες τις μορφές του ρεφορμισμού και της υποταγής ενάντια στα επαναστατικά ξεσπάσματα των λαών με την κατηγορία του "μιλιταρισμού" και του "εξτρεμισμού". Δεν είναι καθόλου τυχαίο που την ίδια περίοδο ο υπουργός των Εξωτερικών των ΗΠΑ Ντιν Ρας δηλώνει πως "για τώρα και αρκετές δεκαετίες ο κίνδυνος του πολέμου θα προέρχεται από το Πεκίνο".
Η σωστή πολιτική γραμμή της ειρηνικής συνύπαρξης μεταξύ χωρών με διαφορετικό πολιτικό σύστημα, των Λένιν και Στάλιν, και η πάλη των κομμουνιστών για την ειρήνη ενάντια στον πόλεμο μετατράπηκε από τους ρεβιζιονιστές σε γενική γραμμή συνεργασίας με τον ιμπεριαλισμό και υποταγής του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος σε αυτή την επιλογή. Η ηγεσία του ΚΚΣΕ, εφαρμόζοντας στην πράξη το "νέο πνεύμα", εννοεί και εφαρμόζει την πολιτική της ειρηνικής συνύπαρξης σα μία πολιτική εγκατάλειψης όλων των βασικών επιδιώξεων ενός σοσιαλιστικού κράτους. Ξεκινάει από την αντίληψη ότι ο ιμπεριαλισμός άλλαξε χαρακτήρα και οι ηγέτες του έγιναν "ειρηνόφιλοι". Στηρίζει όλες τις ελπίδες για μία παγκόσμια ειρήνη στις διαπραγματεύσεις με τους "συνετούς" αρχηγούς των ιμπεριαλιστών και όχι στον αγώνα των λαών. Έτσι σπέρνει αυταπάτες και παραλύει την αγωνιστική διάθεση των λαών, πρακτικά αλλά και θεωρητικά κηρύσσει την ταξική συνεργασία σε παγκόσμιο επίπεδο. "Η πολιτική της ειρηνικής συνύπαρξης αποτελεί στρατηγική γραμμή για όλη την περίοδο του περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό σε παγκόσμια κλίμακα" ("Πράβντα" 6 Δεκέμβρη 1963). Σε αυτή την κατεύθυνση ενισχύθηκαν και ξαναβγήκαν από το χρονοντούλαπο της ιστορίας οι θεωρίες του "ειρηνικού περάσματος στο σοσιαλισμό". Γιατί το απλό δίλημμα στους κομμουνιστές, τους επαναστάτες, τους λαούς όλου του κόσμου πρόβαλε αμείλικτο: πόσο διατεθειμένοι είναι οι ιμπεριαλιστές και όλοι οι αντιδραστικοί να "παραιτηθούν" από την εξουσία τους και μάλιστα σε μια περίοδο που αυτή δεχόταν απανωτά χτυπήματα; Φυσικά καθόλου! Και αυτό φρόντιζαν να το υπογραμμίζουν με τον πιο αιματηρό για τους λαούς τρόπο. "Η ειρήνη δεν μπορεί να εξασφαλιστεί και να διατηρηθεί παρά μόνο εάν προηγουμένως οι ηγέτες του κομμουνισμού παραιτηθούν από το σκοπό τους της παγκόσμιας επανάστασης" (Ντιν Ρασκ, υπουργός Εξωτερικών ΗΠΑ, σε ομιλία του στο εθνικό συνέδριο της Αμερικάνικης Λεγεώνας, 10 Σεπτέμβρη 1961).
Μέσα από την αντιπαράθεση για το χαρακτήρα της ειρηνικής συνύπαρξης και τη στάση των κομμουνιστών στην απειλή του πυρηνικού πολέμου αναδείχτηκε όλη η ουσία της πάλης ανάμεσα στους ρεβιζιονιστές και τους μαρξιστές-λενινιστές την περίοδο αυτή.
"Η Λαϊκή Κίνα βρίσκεται πάντα σε θέση μάχης εναντίον του ιμπεριαλισμού και για την υπεράσπιση της παγκόσμιας ειρήνης. Υποστηρίζουμε πως για να προασπίσουμε την παγκόσμια ειρήνη πρέπει χωρίς ανάπαυλα να καταγγείλουμε τον ιμπεριαλισμό, να κινητοποιούμε και να οργανώνουμε τις λαϊκές μάζες για να αγωνισθούν εναντίον του ιμπεριαλισμού, που επικεφαλής βρίσκονται οι ΗΠΑ, πρέπει να στηριζόμαστε στην ανάπτυξη της ισχύος του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, στους επαναστατικούς αγώνες του προλεταριάτου και των εργαζόμενων όλων των χωρών, στον απελευθερωτικό αγώνα των καταπιεζόμενων εθνών, στον αγώνα όλων των ειρηνόφιλων κρατών, στο πλατύ, ενιαίο μέτωπο εναντίον του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού και των λακέδων του." ("Λαϊκή Ημερησία" 19 Νοέμβρη 1963 ) Αυτές τις θέσεις και την αντίστοιχη πραχτική οι ρεβιζιονιστές ηγέτες της Μόσχας την κατηγορούσαν σαν "φιλοπόλεμη" και "εξτρεμιστική". Δεν ήταν κάτι καινούριο οι κατηγορίες αυτές στο κομμουνιστικό κίνημα. Τις ίδιες ακριβώς κατηγορίες και τα ίδια επιχειρήματα χρησιμοποίησαν και οι πασιφιστές ηγέτες της Δεύτερης Διεθνούς ενάντια στον "φιλοπόλεμο" και "εξτρεμιστή" Λένιν. Είναι οι ίδιες κατηγορίες που και σήμερα εκτοξεύονται από όλες τις μορφές του ρεφορμισμού και της υποταγής ενάντια στα επαναστατικά ξεσπάσματα των λαών με την κατηγορία του "μιλιταρισμού" και του "εξτρεμισμού". Δεν είναι καθόλου τυχαίο που την ίδια περίοδο ο υπουργός των Εξωτερικών των ΗΠΑ Ντιν Ρας δηλώνει πως "για τώρα και αρκετές δεκαετίες ο κίνδυνος του πολέμου θα προέρχεται από το Πεκίνο".
Οι έλληνες μαρξιστές-λενινιστές παίρνουν θέση
Η έκδοση της "Αναγέννησης" τον Οκτώβρη του 1964 και η πρώτη συγκρότηση των δυνάμεων της συνεπούς Αριστεράς στην Ελλάδα έρχεται να υπογραμμίσει την ανάγκη της αντίστασης των πραγματικά επαναστατικών δυνάμεων στην οπορτουνιστική πλημμυρίδα σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και σε κάθε χώρα ξεχωριστά. Είναι η περίοδος που με πρωτοπορία το ΚΚ Κίνας και το ΚΕ Αλβανίας οι μαρξιστές-λενινιστές παντού στον κόσμο ξεκόβουν από το ρεβιζιονισμό και συγκροτούν τις δικές τους οργανώσεις και κόμματα. Μία δύσκολη και βασανιστική απόφαση, που όμως οι ανάγκες του κινήματος την έθεταν επιτακτικά.
"Στην επίθεση αυτή του οπορτουνισμού αντιπαρατάσσεται το ακατάβλητο μέτωπο των συνεπών δυνάμεων του προοδευτικού κινήματος σε παγκόσμια κλίμακα και στο εσωτερικό διαφόρων κινημάτων. Η σύγκρουση είναι οξεία, αποφασιστική, γιατί αφορά θεμελιακά ζητήματα αρχών του κινήματος. Συνδέεται αναπόσπαστα με τις ίδιες τις τύχες και τις προοπτικές του κινήματος σε παγκόσμια κλίμακα και σε κάθε χώρα ξεχωριστά. Εναντίον του οπορτουνισμού ή υπέρ του οπορτουνισμού, με το πραγματικά συνεπές, συνειδητό, αποφασιστικό προοδευτικό κίνημα ή με το ψευτοπροοδευτικό κίνημα. Τρίτη θέση δεν υπήρξε ποτέ, δεν υπάρχει και ούτε πρόκειται να υπάρξει." ("ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ", Τεύχος 1, Οκτώβρης 1964).
"Στην επίθεση αυτή του οπορτουνισμού αντιπαρατάσσεται το ακατάβλητο μέτωπο των συνεπών δυνάμεων του προοδευτικού κινήματος σε παγκόσμια κλίμακα και στο εσωτερικό διαφόρων κινημάτων. Η σύγκρουση είναι οξεία, αποφασιστική, γιατί αφορά θεμελιακά ζητήματα αρχών του κινήματος. Συνδέεται αναπόσπαστα με τις ίδιες τις τύχες και τις προοπτικές του κινήματος σε παγκόσμια κλίμακα και σε κάθε χώρα ξεχωριστά. Εναντίον του οπορτουνισμού ή υπέρ του οπορτουνισμού, με το πραγματικά συνεπές, συνειδητό, αποφασιστικό προοδευτικό κίνημα ή με το ψευτοπροοδευτικό κίνημα. Τρίτη θέση δεν υπήρξε ποτέ, δεν υπάρχει και ούτε πρόκειται να υπάρξει." ("ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ", Τεύχος 1, Οκτώβρης 1964).
Ο Αϊ-Στράτης
Δεν είναι υπερβολή η διαπίστωση πως ο Αϊ-Στράτης ταυτίστηκε σε σημαντικό βαθμό με την αντι-ρεβιζιονιστική αντίσταση των ελλήνων κομμουνιστών και το ρεύμα που επιχείρησε να εκφράσει και να ενισχύσει η "Αναγέννηση". Η συντριπτική πλειοψηφία των συντακτών, των οπαδών και των φίλων της "Αναγέννησης" από τις παλιότερες γενιές των κομμουνιστών ήταν πρώην εξόριστοι στον Αϊ-Στράτη.
Ο Αϊ-Στράτης, τόπος εξορίας από τη μεταξική περίοδο, λειτούργησε και πάλι στα χρόνια του εμφυλίου. Μετά το κλείσιμο όμως της Μακρονήσου μετατράπηκε σε βασικό και μαζικό τόπο εξορίας για όλη τη δεκαετία του '50. Εκεί μεταφέρθηκαν και αρκετοί Μακρονησιώτες. Ο Αϊ-Στράτης έκλεισε το καλοκαίρι του 1962, με την απόλυση των τελευταίων εκατοντάδων αμετανόητων κομμουνιστών.
Πάνω από 800 εξόριστοι έζησαν στο νησί για αρκετά χρόνια και μεταξύ τους αρκετά ανώτερα και μεσαία στελέχη του ΚΚΕ. Η συντριπτική πλειοψηφία άντεξε τη δοκιμασία και επανεντάχθηκε στο λαϊκό και αριστερό κίνημα όταν ξεκίνησαν από το 1958 οι μαζικές απολύσεις. Οι νέες φουρνιές των ελλήνων κομμουνιστών αποδείχτηκαν αντάξιες της βαριάς και ηρωικής παράδοσης που είχε το νησί από τον καιρό της μεταξικής δικτατορίας και των χρόνων της κατοχής.
Εκεί, λοιπόν, γράφτηκε μια από τις σημαντικότερες αλλά και σχετικά άγνωστες σελίδες της επαναστατικής πάλης ενάντια στο ρεβιζιονισμό και στις ανατροπές που έγιναν στο εσωτερικό του ΚΚΕ αλλά και στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Η πλειοψηφία των εξόριστων κομμουνιστών, αντιστάθηκε μέχρι τέλους στις αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας, στην εξωτερική παρέμβαση στα εσωτερικά του ΚΚΕ και στις ανατροπές στη Σοβιετική Ένωση που επέβαλε ο Χρουστσόφ και το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ. Παρά τις συνεχείς προσπάθειες "συμμόρφωσης" διαμέσου των διαφόρων απεσταλμένων και αργότερα της ηγεσίας της ΕΔΑ, η πλειοψηφία του στρατοπέδου υπεράσπισε με πείσμα και αυταπάρνηση την επαναστατική γραμμή, δεν συμβιβάστηκε και δεν υπέκυψε στις πιέσεις.
Η νέα ηγεσία του ΚΚΕ, με επικεφαλής τον Κολιγιάννη, ταυτισμένη πλήρως με την ηγεσία της ΕΔΑ και τους διάφορους ανερχόμενους "ανανεωτές", επιχείρησε όλο αυτό το διάστημα να επιβληθεί στον Αϊ-Στράτη με ντιρεκτίβες, καθοδηγητικές αντικαταστάσεις και διάφορες υπονομευτικές ενέργειες. Αποτελεί ένα μεγάλο και συγκλονιστικό κεφάλαιο της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος η μάχη και η αντιπαράθεση που έγινε την περίοδο από το 1956-1957 έως το 1962 στο νησί. Που αξίζει μιας ιδιαίτερης παρουσίασης και μελέτης από τους νέους κομμουνιστές.
Είναι από αυτή την άποψη εντυπωσιακά δυο ντοκουμέντα της εποχής, που προέρχονται από την αντίπαλη πλευρά. Το πρώτο είναι ένα εμπιστευτικό κείμενο από το ημερολόγιο του στελέχους της σοβιετικής πρεσβείας, Β.Ι. Σούνιν, στην Αθήνα. Δημοσιεύτηκε σχετικά πρόσφατα, προερχόμενο από τα αποχαρακτηρισμένα αρχεία του ΚΚΣΕ, και βρίσκεται στο Κέντρο Φύλαξης Σύγχρονων Εγγράφων των Κρατικών Αρχείων της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Περιλαμβάνεται στη συλλογική έκδοση με τίτλο "Οι σχέσεις ΚΚΕ και ΚΚΣΕ στο διάστημα 1953-1977" (Εκδόσεις "Παρατηρητής" 1999). Αναφέροντας την πηγή του ο Σούνιν -τον έμπορο Λαγώνα- περιγράφει την κατάσταση στον Αϊ-Στράτη το φθινόπωρο του 1956 και παραδέχεται ότι περίπου 400 (η αλήθεια είναι ότι ήταν πολύ παραπάνω) Αϊ-Στρατίτες από τους 800 αντιστέκονταν στην 6η Ολομέλεια και το 20ό Συνέδριο.
Το δεύτερο είναι γνωστότερο. Είναι η έκθεση του Κολιγιάννη, αφότου γύρισε από την Ελλάδα, στη 12η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, τον Ιούνη του 1960. Μέρος της έκθεσης υιοθετήθηκε μάλιστα στην απόφαση και βρίσκεται στα επίσημα κείμενα του ΚΚΕ, στον όγδοο τόμο. Παρά τους κομπασμούς για την επιτυχία ποδηγέτησης της κοινότητας των εξόριστων στον Αϊ-Στράτη, ο Καλογιάννης δεν κρύβει τις μεγάλες δυσκολίες που αντιμετώπισε εκεί η νέα ηγεσία του ΚΚΕ. Παραδέχεται ότι ο Αϊ-Στράτης υπήρξε το δυσκολότερο πρόβλημα και αναγνωρίζει πως παρ' όλες τις προσπάθειες η "αναμόρφωση" δεν έχει πετύχει πλήρως. Στην πραγματικότητα, ως το τέλος (1962) ο Αϊ-Στράτης στην πλειοψηφία του άντεξε!!!
Για χρόνια μετά, οι Αϊ-Στρατίτες που αντιστάθηκαν ήταν τα "μαύρα πρόβατα" για την ηγεσία της ΕΔΑ και του ΚΚΕ, παρέμειναν σε "καραντίνα" και τους ζητούσαν δηλώσεις μεταμέλειας για να ενταχθούν στις οργανώσεις της ΕΔΑ. Ακόμα και όσοι επέλεξαν να επανενταχτούν στις γραμμές του ΚΚΕ, έχοντας μια συγκεκριμένη "παιδεία" και εφόδια από τη μάχη στον Αϊ-Στράτη, αντιμετωπίζονταν για καιρό σαν ιδιαίτερες περιπτώσεις.
Ήταν, λοιπόν πολύ φυσιολογικό αρκετοί πρώην εξόριστοι από τον Αϊ-Στράτη να πλαισιώσουν το εγχείρημα της "Αναγέννησης" από την πρώτη στιγμή. Και να ακολουθήσουν τη μετέπειτα πορεία του μ-λ κινήματος μέσα από τις γραμμές της ΟΜΛΕ και αργότερα του ΚΚΕ(μ-λ).
Τον Απρίλη του 1976 η "Προλεταριακή Σημαία", σε τρεις συνέχειες με το γενικό τίτλο "Η επίθεση του ρεβιζιονισμού στον Αϊ-Στράτη", δημοσίευσε ένα άρθρο παρουσίασης και αποτίμησης αυτής της μάχης. Για τους νέους κομμουνιστές που θα ήθελαν να μάθουν περισσότερα, αυτό το κείμενο βρίσκεται στην ιστοσελίδα του ΚΚΕ(μ-λ). Η μάχη που δόθηκε ήταν απίστευτα δύσκολη, σε καθεστώς απομόνωσης, και βασίστηκε σε ένα δυναμικό μεσαίων και απλών μελών του ΚΚΕ που είχαν εκείνο το διάστημα συγκεκριμένες δυνατότητες. Η ουσία των προβλημάτων που ανέκυψαν αφορούσε το σύνολο της γραμμής του κομμουνιστικού κινήματος, την οικοδόμηση του σοσιαλισμού και τα νέα καθήκοντα που έμπαιναν στις νέες μεταπολεμικές και μετεμφυλιακές συνθήκες στον κόσμο και στην Ελλάδα. Δεν ήταν εύκολα, λοιπόν, τα πράγματα, όπως αποδείχτηκε και από τη συνέχεια. Ούτε και υπήρχε πλήρης συνείδηση των εξελίξεων που διαδραματίζονταν τόσο μέσα στο ΚΚΕ όσο και στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα. Αυτό αντί να μειώνει, ίσα ίσα ενισχύει τη σημασία της αντίστασης στον Αϊ-Στράτη, μια προδρομική μάχη όχι μόνο για την ελληνική επαναστατική αριστερά αλλά και για το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα.
Ο Αϊ-Στράτης ήταν η μαζικότερη, αλλά όχι η μοναδική εστία αντίστασης στο νέο ρεβιζιονισμό και τις ανατροπές στο ΚΚΕ, στο εσωτερικό της χώρας. Και στις φυλακές του Ιτζεδίν στην Κρήτη και στα Γιούρα υπήρξαν ομάδες κομμουνιστών που αρνήθηκαν να συμμορφωθούν. Ο Αϊ-Στράτης όμως δίκαια έχει πάρει τον τίτλο της μήτρας του ελληνικού μαρξιστικού-λενινιστικού κινήματος, στο εσωτερικό της Ελλάδας. Στους εκατοντάδες ηρωικούς, αμετανόητους κομμουνιστές του Αϊ-Στράτη οφείλεται η τιμή ότι αντιστάθηκαν με αξιοπρέπεια και πείσμα και αποτέλεσαν τα πρώτα σημαντικά στηρίγματα της νέας προσπάθειας.
Ο Αϊ-Στράτης, τόπος εξορίας από τη μεταξική περίοδο, λειτούργησε και πάλι στα χρόνια του εμφυλίου. Μετά το κλείσιμο όμως της Μακρονήσου μετατράπηκε σε βασικό και μαζικό τόπο εξορίας για όλη τη δεκαετία του '50. Εκεί μεταφέρθηκαν και αρκετοί Μακρονησιώτες. Ο Αϊ-Στράτης έκλεισε το καλοκαίρι του 1962, με την απόλυση των τελευταίων εκατοντάδων αμετανόητων κομμουνιστών.
Πάνω από 800 εξόριστοι έζησαν στο νησί για αρκετά χρόνια και μεταξύ τους αρκετά ανώτερα και μεσαία στελέχη του ΚΚΕ. Η συντριπτική πλειοψηφία άντεξε τη δοκιμασία και επανεντάχθηκε στο λαϊκό και αριστερό κίνημα όταν ξεκίνησαν από το 1958 οι μαζικές απολύσεις. Οι νέες φουρνιές των ελλήνων κομμουνιστών αποδείχτηκαν αντάξιες της βαριάς και ηρωικής παράδοσης που είχε το νησί από τον καιρό της μεταξικής δικτατορίας και των χρόνων της κατοχής.
Εκεί, λοιπόν, γράφτηκε μια από τις σημαντικότερες αλλά και σχετικά άγνωστες σελίδες της επαναστατικής πάλης ενάντια στο ρεβιζιονισμό και στις ανατροπές που έγιναν στο εσωτερικό του ΚΚΕ αλλά και στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Η πλειοψηφία των εξόριστων κομμουνιστών, αντιστάθηκε μέχρι τέλους στις αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας, στην εξωτερική παρέμβαση στα εσωτερικά του ΚΚΕ και στις ανατροπές στη Σοβιετική Ένωση που επέβαλε ο Χρουστσόφ και το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ. Παρά τις συνεχείς προσπάθειες "συμμόρφωσης" διαμέσου των διαφόρων απεσταλμένων και αργότερα της ηγεσίας της ΕΔΑ, η πλειοψηφία του στρατοπέδου υπεράσπισε με πείσμα και αυταπάρνηση την επαναστατική γραμμή, δεν συμβιβάστηκε και δεν υπέκυψε στις πιέσεις.
Η νέα ηγεσία του ΚΚΕ, με επικεφαλής τον Κολιγιάννη, ταυτισμένη πλήρως με την ηγεσία της ΕΔΑ και τους διάφορους ανερχόμενους "ανανεωτές", επιχείρησε όλο αυτό το διάστημα να επιβληθεί στον Αϊ-Στράτη με ντιρεκτίβες, καθοδηγητικές αντικαταστάσεις και διάφορες υπονομευτικές ενέργειες. Αποτελεί ένα μεγάλο και συγκλονιστικό κεφάλαιο της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος η μάχη και η αντιπαράθεση που έγινε την περίοδο από το 1956-1957 έως το 1962 στο νησί. Που αξίζει μιας ιδιαίτερης παρουσίασης και μελέτης από τους νέους κομμουνιστές.
Είναι από αυτή την άποψη εντυπωσιακά δυο ντοκουμέντα της εποχής, που προέρχονται από την αντίπαλη πλευρά. Το πρώτο είναι ένα εμπιστευτικό κείμενο από το ημερολόγιο του στελέχους της σοβιετικής πρεσβείας, Β.Ι. Σούνιν, στην Αθήνα. Δημοσιεύτηκε σχετικά πρόσφατα, προερχόμενο από τα αποχαρακτηρισμένα αρχεία του ΚΚΣΕ, και βρίσκεται στο Κέντρο Φύλαξης Σύγχρονων Εγγράφων των Κρατικών Αρχείων της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Περιλαμβάνεται στη συλλογική έκδοση με τίτλο "Οι σχέσεις ΚΚΕ και ΚΚΣΕ στο διάστημα 1953-1977" (Εκδόσεις "Παρατηρητής" 1999). Αναφέροντας την πηγή του ο Σούνιν -τον έμπορο Λαγώνα- περιγράφει την κατάσταση στον Αϊ-Στράτη το φθινόπωρο του 1956 και παραδέχεται ότι περίπου 400 (η αλήθεια είναι ότι ήταν πολύ παραπάνω) Αϊ-Στρατίτες από τους 800 αντιστέκονταν στην 6η Ολομέλεια και το 20ό Συνέδριο.
Το δεύτερο είναι γνωστότερο. Είναι η έκθεση του Κολιγιάννη, αφότου γύρισε από την Ελλάδα, στη 12η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, τον Ιούνη του 1960. Μέρος της έκθεσης υιοθετήθηκε μάλιστα στην απόφαση και βρίσκεται στα επίσημα κείμενα του ΚΚΕ, στον όγδοο τόμο. Παρά τους κομπασμούς για την επιτυχία ποδηγέτησης της κοινότητας των εξόριστων στον Αϊ-Στράτη, ο Καλογιάννης δεν κρύβει τις μεγάλες δυσκολίες που αντιμετώπισε εκεί η νέα ηγεσία του ΚΚΕ. Παραδέχεται ότι ο Αϊ-Στράτης υπήρξε το δυσκολότερο πρόβλημα και αναγνωρίζει πως παρ' όλες τις προσπάθειες η "αναμόρφωση" δεν έχει πετύχει πλήρως. Στην πραγματικότητα, ως το τέλος (1962) ο Αϊ-Στράτης στην πλειοψηφία του άντεξε!!!
Για χρόνια μετά, οι Αϊ-Στρατίτες που αντιστάθηκαν ήταν τα "μαύρα πρόβατα" για την ηγεσία της ΕΔΑ και του ΚΚΕ, παρέμειναν σε "καραντίνα" και τους ζητούσαν δηλώσεις μεταμέλειας για να ενταχθούν στις οργανώσεις της ΕΔΑ. Ακόμα και όσοι επέλεξαν να επανενταχτούν στις γραμμές του ΚΚΕ, έχοντας μια συγκεκριμένη "παιδεία" και εφόδια από τη μάχη στον Αϊ-Στράτη, αντιμετωπίζονταν για καιρό σαν ιδιαίτερες περιπτώσεις.
Ήταν, λοιπόν πολύ φυσιολογικό αρκετοί πρώην εξόριστοι από τον Αϊ-Στράτη να πλαισιώσουν το εγχείρημα της "Αναγέννησης" από την πρώτη στιγμή. Και να ακολουθήσουν τη μετέπειτα πορεία του μ-λ κινήματος μέσα από τις γραμμές της ΟΜΛΕ και αργότερα του ΚΚΕ(μ-λ).
Τον Απρίλη του 1976 η "Προλεταριακή Σημαία", σε τρεις συνέχειες με το γενικό τίτλο "Η επίθεση του ρεβιζιονισμού στον Αϊ-Στράτη", δημοσίευσε ένα άρθρο παρουσίασης και αποτίμησης αυτής της μάχης. Για τους νέους κομμουνιστές που θα ήθελαν να μάθουν περισσότερα, αυτό το κείμενο βρίσκεται στην ιστοσελίδα του ΚΚΕ(μ-λ). Η μάχη που δόθηκε ήταν απίστευτα δύσκολη, σε καθεστώς απομόνωσης, και βασίστηκε σε ένα δυναμικό μεσαίων και απλών μελών του ΚΚΕ που είχαν εκείνο το διάστημα συγκεκριμένες δυνατότητες. Η ουσία των προβλημάτων που ανέκυψαν αφορούσε το σύνολο της γραμμής του κομμουνιστικού κινήματος, την οικοδόμηση του σοσιαλισμού και τα νέα καθήκοντα που έμπαιναν στις νέες μεταπολεμικές και μετεμφυλιακές συνθήκες στον κόσμο και στην Ελλάδα. Δεν ήταν εύκολα, λοιπόν, τα πράγματα, όπως αποδείχτηκε και από τη συνέχεια. Ούτε και υπήρχε πλήρης συνείδηση των εξελίξεων που διαδραματίζονταν τόσο μέσα στο ΚΚΕ όσο και στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα. Αυτό αντί να μειώνει, ίσα ίσα ενισχύει τη σημασία της αντίστασης στον Αϊ-Στράτη, μια προδρομική μάχη όχι μόνο για την ελληνική επαναστατική αριστερά αλλά και για το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα.
Ο Αϊ-Στράτης ήταν η μαζικότερη, αλλά όχι η μοναδική εστία αντίστασης στο νέο ρεβιζιονισμό και τις ανατροπές στο ΚΚΕ, στο εσωτερικό της χώρας. Και στις φυλακές του Ιτζεδίν στην Κρήτη και στα Γιούρα υπήρξαν ομάδες κομμουνιστών που αρνήθηκαν να συμμορφωθούν. Ο Αϊ-Στράτης όμως δίκαια έχει πάρει τον τίτλο της μήτρας του ελληνικού μαρξιστικού-λενινιστικού κινήματος, στο εσωτερικό της Ελλάδας. Στους εκατοντάδες ηρωικούς, αμετανόητους κομμουνιστές του Αϊ-Στράτη οφείλεται η τιμή ότι αντιστάθηκαν με αξιοπρέπεια και πείσμα και αποτέλεσαν τα πρώτα σημαντικά στηρίγματα της νέας προσπάθειας.
Οι διαγραφές
Πολύ πριν από την έκδοση της "Αναγέννησης" η ηγεσία της ΕΔΑ και του ΚΚΕ είχε ξεκινήσει το κυνηγητό των διαφωνούντων με ιδιαίτερη προτίμηση στους απολυμένους από τον Αι-Στράτη. Όσοι ήταν μέσα στις οργανώσεις της ΕΔΑ έπαιρναν συνεχώς μεταθέσεις, τους άλλαζαν πόστα και υπευθυνότητες ή τους είχαν σε "καραντίνα". Άλλοι περίμεναν στον "προθάλαμο" για πολύ καιρό, αφού συνέχιζαν να αρνούνται να αποκηρύξουν τη στάση εναντίωσης στην 6η Ολομέλεια και το 20ό Συνέδριο. Όταν ξέσπασε η ανοικτή αντιπαράθεση στα πλαίσια των προσυνεδριακών διαδικασιών του συνεδρίου της ΕΔΑ, στις οργανώσεις της Αθήνας και του Πειραιά, ξεκίνησε η ανοικτή καταδίωξη. Και φυσικά το κανονικό πογκρόμ άρχισε με την έκδοση της ''Αναγέννησης". Οι αποφάσεις διαγραφής του Ισαάκ Ιορδανίδη και του Γιάννη Χοτζέα από τις επιτροπές πόλεις Πειραιά και Αθήνας της ΕΔΑ, που δημοσιεύτηκαν στην "Αυγή" και τη "Δημοκρατική Αλλαγή" στις 6/11/1964, δεν είχαν κανένα πρακτικό αντίκρισμα γιατί οι υπεύθυνοι της "Αναγέννησης" είχαν αποχωρήσει νωρίτερα. Οι βαρύγδουπες "διαγραφές" στόχο είχαν να φοβίσουν το δυναμικό των αγωνιστών της Αριστεράς που έβλεπε με συμπάθεια και θετικό τρόπο το εγχείρημα και τις ιδέες της "Αναγέννησης". Όλο το επόμενο διάστημα σφραγίζεται από ένα πανελλαδικό πογκρόμ διώξεων, διαγραφών, λασπολογίας και ανέντιμων επιθέσεων. Η "Αναγέννηση" κυνηγιέται και οι οπαδοί ή οι αναγνώστες της γίνονται αυτόματα "εχθροί" και "υπονομευτές". Μέλη νομαρχιακών επιτροπών της ΕΔΑ, καθοδηγητικά στελέχη, υπεύθυνοι οργανώσεων και στοιχείων, απλά μέλη απομακρύνονται όταν αρνούνται να αποκηρύξουν. Αξίζει να αναδημοσιεύσουμε ένα μικρό τμήμα του σχολίου της "Αυγής" την ημέρα που ανακοίνωνε τις διαγραφές. "Οι συντάκτες του περιοδικού "Αναγέννηση" και όσοι βρίσκονται πίσω τους, γνωστοί φραξιονιστές και εκφραστές των πιο έξαλλων και στείρων δογματικών, σεχταριστικών θέσεων για το λαϊκό μας κίνημα, απολογητές της τυχοδιωκτικής γραμμής της παλιάς ηγεσίας του, που τόσα δείνα συσσώρευσε στην Αριστερά και γενικότερα στο δημοκρατικό κίνημα της χώρας, εξαπολύουν από το περιοδικό τους ανοιχτή πολεμική εναντίον της ΕΔΑ. Η ομάδα αυτή εμφανίζεται σαν "σωτήρας" της Αριστεράς και με αφετηρία τις σεχταριστικές θέσεις της και με την προβολή γενικότερα όλων των απόψεων της ηγεσίας του ΚΚ Κίνας, που είναι αντίθετες με τις απόψεις της τεραστίας πλειοψηφίας στο παγκόσμιο προοδευτικό κίνημα, κηρύσσει τη διάσπαση των γραμμών της, υπονομεύει το ελληνικό προοδευτικό κίνημα...". Αυτά επίσημα. Γιατί ανεπίσημα και εντός των οργανώσεων της ΕΔΑ και της νεολαίας, το "πρακτοριλίκι" είχε αρχίσει να είναι η μόνιμη καταφυγή όταν εξαντλούνταν τα έτσι και αλλιώς λιγοστά επιχειρήματα. Ειδικά στη νεολαία Λαμπράκη εκτός από τα προηγούμενα αρχίζουν και τα μαζικά "φροντιστήρια" και οι διαλέξεις, για να δημιουργηθεί η "υγειονομική ζώνη". Εκεί είχε αρχίσει να φαίνεται ότι η "Αναγέννηση" κέρδιζε σημαντική απήχηση, και αυτό ήταν κάτι παραπάνω από λογικό κα αναμενόμενο.
Η... ισχυρή μνήμη του Συγκροτήματος
Ολοκληρωνόταν το γράψιμο αυτού του αφιερώματος όταν ένα γεγονός μάς υπενθύμισε ότι η αντίπαλη πλευρά διαθέτει -δεν είχαμε ποτέ άλλωστε αμφιβολίες γι' αυτό- ισχυρή μνήμη. Στη νεκρολογία που δημοσίευσε το "Βήμα" στις 17/10/2004 για το Σπύρο Λιναρδάτο, ο Ν. Νικολάου (έγκριτος... και μη εξαιρετέος) που την υπογράφει επέλεξε να αναφερθεί στον Αϊ-Στράτη. "Πήγαμε -γράφει ο Νικολάου- μαζί στον Αϊ Στράτη ως πολιτικοί εξόριστοι το 1956 και το στρατόπεδο έβραζε τότε από την ενδοκομματική διαμάχη που είχε ξεσπάσει ως αποτέλεσμα της ωμής παρέμβασης του ΚΚΣΕ στην 6η Ολομέλεια του KKE και της κατάργησης της εκλεγμένης ηγεσίας υπό τον Νίκο Ζαχαριάδη. Όπως ήταν φυσικό, οι νεολαίοι του Αϊ Στρατή ήταν όλοι σχεδόν εναντίον της ξένης παρέμβασης, και αυτό ήταν σε έναν μεγάλο βαθμό επικίνδυνο, γιατί μπορούσε να σπρώξει το μέλλον του κινήματος στην αγκαλιά του δογματισμού και της αυταρχικής καθοδήγησης του κόμματος. Ο Σπύρος Λιναρδάτος, στέλεχος τότε της "Αυγής" αλλά ταυτόχρονα αγωνιστής με κύρος και περγαμηνές, αφού είχε περάσει παλικαρίσια από το κολαστήριο του ΒΕΤΟ στο Μακρονήσι, άσκησε όλη του την επιρροή στους νεολαίους για να τους κρατήσει στο σωστό δρόμο της υπεράσπισης του ιδεώδους της Νέας Αριστεράς που τότε άρχισε να γεννιέται".
Το πού και πώς κατέληξε αυτή η "Νέα Αριστερά" είναι πλέον πολύ γνωστό. Από την ανάποδη, λοιπόν, δεν το κρύβουμε πως αυτή η αναφορά -ενός ανθρώπου που εκ των υστερών έγινε από τα πρωτοπαλίκαρα του Συγκροτήματος- μας ικανοποίησε ιδιαίτερα. Γιατί καταδεικνύει τη σημασία της μάχης του Αϊ-Στράτη και ανεβάζει πιο πολύ στα μάτια μας την αντίσταση των... δογματικών "νεολαίων" εκεί.
Το πού και πώς κατέληξε αυτή η "Νέα Αριστερά" είναι πλέον πολύ γνωστό. Από την ανάποδη, λοιπόν, δεν το κρύβουμε πως αυτή η αναφορά -ενός ανθρώπου που εκ των υστερών έγινε από τα πρωτοπαλίκαρα του Συγκροτήματος- μας ικανοποίησε ιδιαίτερα. Γιατί καταδεικνύει τη σημασία της μάχης του Αϊ-Στράτη και ανεβάζει πιο πολύ στα μάτια μας την αντίσταση των... δογματικών "νεολαίων" εκεί.
Όλα τα τεύχη της Αναγέννησης κυκλοφορούν σε 3 τόμους από τις Μορφωτικές Εκδόσεις.