Στο Αικατερίνμπουργκ των Ουραλίων -το συμβολικό όριο Ασίας και Ευρώπης– έγινε στις 16 του Ιούνη η 1η διάσκεψη κορυφής του BRIC. Το αρκτικόλεξο προκύπτει από τα αρχικά των κρατών που το αποτελούν (Βραζιλία – Ρωσία – Ινδία – Κίνα). Είναι ένας όρος που τον καθιέρωσε εδώ και μερικά χρόνια η επενδυτική τράπεζα των ΗΠΑ Goldman Sachs.
Μόλις την προηγούμενη μέρα είχαν λήξει οι εργασίες της 9ης συνόδου των ηγετών του «οργανισμού της Σαγκάης» (SCO), με τον οποίο Μόσχα και Πεκίνο φιλοδοξούν να διαχειριστούν τις υποθέσεις της κεντρικής και νοτιοανατολικής Ασίας. Στο SCO, μέχρι στιγμής, εκτός από Ρωσία και Κίνα μετέχουν οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της κεντρικής Ασίας και συμμετέχουν ως παρατηρητές οι Ινδία, Πακιστάν, Ιράν και Μογγολία. Με το BRIC προστίθεται η Βραζιλία ως νέο μέλος της γενικότερης ομάδας, δίνοντας πολιτικά και γεωγραφικά άλλη διάσταση στο όλο εγχείρημα.
Ο επίσημος και προβεβλημένος λόγος της εξέλιξης αυτής φέρεται να πηγάζει από την παρούσα συγκυρία, όπου το κύριο χαρακτηριστικό παραμένει η σοβούσα χρηματοπιστωτική- συναλλαγματική κρίση και τα μέτρα αντιμετώπισής της από τις παραπάνω χώρες, που φέρουν και τον τίτλο των ταχύτερα αναπτυσσόμενων οικονομιών (δηλαδή της σκληρότερης και αγριότερης εκμετάλλευσης των εργατικών τους τάξεων) στον κόσμο.
Η βασική ιδέα –αλλά μόνο ιδέα για την ώρα– αφορά στην «κατ΄ αρχήν» καθιέρωση στις μεταξύ τους συναλλαγές μιας υποθετικής μονάδας, η οποία θα εξαρτάται από το «καλάθι» των εθνικών τους νομισμάτων, στα πρότυπα που κινήθηκε κάποτε η ΕΟΚ με το ECU, επειδή, πλέον, «το βασικό αποταμιευτικό – συναλλαγματικό νόμισμα , το αμερικάνικο δολάριο, δεν ανταποκρίνεται στην λειτουργία του», όπως διαπιστώνεται από τα μέλη της «Σαγκάης». Από ό,τι φαίνεται, πάντως, τα σημαντικότερα συζητήθηκαν στη σύσκεψη των μελών της «Σαγκάης» και επιβεβαιώθηκαν κατά κάποιο τρόπο στην 1η και ιδρυτική διάσκεψη της ομάδας BRIC, αφού ενημερώθηκε και ο Βραζιλιάνος πρόεδρος, Λούλα. Να σημειώσουμε εδώ πως η σύσκεψη της «Σαγκάης» είχε, στη φάση αυτή, και μία άλλη πολιτική εξέλιξη. Αποτέλεσε την πρώτη επίσημη αναγνώριση, από την πλευρά της Μόσχας, προς τη νέα κυβέρνηση του Ιράν, παρέχοντας άμεση στήριξη στον Αχμαντινετζάντ. Ο οποίος και δέχτηκε και τα εγκώμια του ρώσου ΥΠΕΞ που διάλεξε τη Ρωσία ως πρώτο διεθνή προορισμό μετά την επανεκλογή του!
Η βασική ιδέα περί «καλαθιού» και οι οικονομικοί στόχοι που προβάλλονται ως το κύριο στοιχείο αυτών των κινήσεων είναι το ένα ζήτημα. Από εκεί και πέρα ανοίγει ένα άλλο κεφάλαιο, πολύ πιο σύνθετο και, προ πάντων, πολιτικό. Σαφώς και η όλη κίνηση καταγράφει όχι απλά έναν αντιαμερικανικό προσανατολισμό, αλλά και έναν γενικότερο αντιδυτικό, αφού αντιδιαστέλλονται οι καθηλωμένες στη κρίση δυτικές κοινωνίες με τις γοργά αναπτυσσόμενες τέτοιες της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής.
Από την άλλη, τα ζητήματα στρατηγικών στόχων και ανάλογων επιλογών έχουν τεθεί για όλους τους ιμπεριαλιστές. Στο γενικότερο πλαίσιο του άγριου ιμπεριαλιστικού ανταγωνισμού και της δρομολογημένης, πλέον, αναδιάταξης δυνάμεων και σχέσεων, τέτοιες κινήσεις είναι, έτσι κι αλλιώς, φορτισμένες με ιδιαίτερη ένταση και δυναμική. Ακόμη και αν φαίνεται ότι κινούνται σε ένα πολύ χαμηλό επίπεδο τόνων και αποτελεσμάτων. Η πολιτική πλευρά της κίνησης αυτής, που έχει βασικούς πρωταγωνιστές Ρωσία και Κίνα, αναδεικνύεται σήμερα ως η κύρια και σημαντική, με τις νέες παραμέτρους που φιλοδοξεί να εισαγάγει στο παγκόσμιο ανταγωνιστικό παιχνίδι των ιμπεριαλιστών. Αυτή, ταυτόχρονα, είναι και η πλευρά με τις μεγαλύτερες δυσκολίες για τους εν δυνάμει στρατηγικούς εταίρους.
Μπορεί οι γενικότεροι όροι και συσχετισμοί να επιβάλλουν κάπως αναγκαστικά, και ίσως εκβιαστικά, συγκλήσεις και αναζητήσεις κοινών βάσεων για τους διάφορους ιμπεριαλιστές, αυτό όμως σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει πως αμβλύνονται, μέχρι εξαλείψεως, οι διαφορές και οι ανταγωνισμοί μεταξύ τους. Το αυτό συμβαίνει και με τη νέα ομάδα.
Οι τέσσερις χώρες της BRIC, στις οποίες όπως λέγεται αντιστοιχεί πλέον το 22% της «παγκόσμιας οικονομίας» (έναντι 16% μιας μόλις δεκαετίας πριν), έχουν να αντιμετωπίσουν μια σειρά από σοβαρά και δισεπίλυτα προβλήματα στις μεταξύ τους σχέσεις. Η Ινδία και η Κίνα, για παράδειγμα, πέρα από αυτό που σήμερα έχουν διαμορφώσει ως συμμαχικό πλαίσιο, παραμένουν στρατηγικά ανταγωνίστριες αφού αποβλέπουν σε κοινή περιοχή επέκτασής της επιρροής τους, όχι μόνο στον ασιατικό αλλά και στον αφρικανικό χώρο. Από την άλλη, Ρωσία και Κίνα, που σήμερα εμφανίζουν συμπληρωματική σχέση, εφόσον η μεν πρώτη είναι κατά βάση εξαγωγική πρώτων υλών χώρα και η δεύτερη ακόρεστη σε ζήτηση πρώτων υλών, έχουν ιστορικά και πολιτικά σύνδρομα καχυποψίας, ενώ η Ρωσία καθόλου δεν καλοβλέπει την αύξηση της επιρροής της Κίνας στην κεντρική Ασία αλλά και τη διείσδυσή της στα πλούσια μεταλλεύματα και άλλες πρώτες ύλης της Αφρικής.
Οσο για τη Βραζιλία, που εμφανίζεται σε λιγότερο ανταγωνιστική σχέση με τις άλλες τρεις χώρες, φαίνεται ότι κάνει τα πρώτα βήματα, τολμηρά ίσως,ότι έχει τα πρώτα σκιρτήματα στο διεθνές ιμπεριαλιστικό ανταγωνιστικό παιχνίδι. Διαθέτει, ωστόσο, και σημαντικά ατού, όπως τα αγροτικά προϊόντα και τον πλούτο σε πρώτες ύλες (στις οποίες πρόσφατα προστέθηκε και ένα τεράστιο θαλάσσιο πετρελαϊκό κοίτασμα), αλλά και την προτίμηση του «καλού εταίρου» και από άλλους ιμπεριαλιστές.
Σε ότι αφορά, λοιπόν, τη νέα ομάδα της BRIC, τόσο οι γενικότεροι όροι όσο και η διάρθρωση των διεθνών οικονομικών τους σχέσεων παρουσιάζουν σημαντικές διαφοροποιήσεις. Τόσες που κάνουν πολλούς αναλυτές των διεθνών σχέσεων να αναρωτιούνται αν και κατά πόσο μπορούν να καταλήξουν, πολύ περισσότερο να εφαρμόσουν, κοινές θέσεις σε κρίσιμα ζητήματα. Πλην της Ρωσίας, οι υπόλοιπες τρεις έχουν περιέλθει σε ένα αλληλεξαρτούμενο πλαίσιο οικονομικών σχέσεων μέσω του ΠΟΕ, στο οποίο κυρίαρχη θέση και ρόλο κατέχουν οι ΗΠΑ. Και αυτό είναι ένα πραγματικό δεδομένο που οι Αμερικάνοι ιμπεριαλιστές μπορούν να το αξιοποιήσουν άμεσα.
Ισως γι αυτό τον λόγο και η κίνηση αυτή, τουλάχιστον για τις τρεις χώρες (Κίνα, Ινδία και Βραζιλία), να αποτελεί ένα κατ΄ αρχάς ουσιαστικό, όσο και αναγκαίο, αντίβαρο των πιέσεων που δέχονται, και θα δεχτούν ακόμη περισσότερο στη συνέχεια, από τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ, λοιπόν, που είναι, έτσι κι αλλιώς, στο παιχνίδι, μπορεί να το χοντρύνουν αν και όποτε κριθεί ότι τα πράγματα εξελίσσονται σε μη αντιστρέψιμα ενάντιά τους.
Τελικά, η 1η διάσκεψη της BRIC έκλεισε χωρίς να υπάρχουν ορατά δεδομένα σε ό,τι αφορά το βασικό ερώτημα για το μέλλον της: Αν, δηλαδή, θα παραμείνει, για όσο θα παραμείνει, ένα άτυπο φόρουμ συζητήσεων και μια συνάθροιση ηγετών, όπου το κύριο μέλημά τους θα είναι ένα καλό «τελικό ανακοινωθέν», ή θα εξελιχθεί σε μια πιο δομημένη κατάσταση πραγμάτων.
Είναι κάτι παραπάνω από φανερό πως σε αυτή τη δεύτερη περίπτωση τα παγκόσμια δεδομένα θα αλλάξουν άρδην και σε όλα τα επίπεδα (τότε όμως θα υπάρξουν και θα γίνουν άμεσα αντιληπτά ολοκληρωμένα και χειροπιαστά αποτελέσματα της όλης κίνησης). Αλλά αυτό είναι μια υπόθεση με πολλά «αν» προηγουμένως!
Αλλωστε, και με ένα πιο ολιγομελές γκρουπ θα μπορούσαν να συμβούν τέτοιας κλίμακας ανατροπές. Ρωσία-Κίνα ή Ρωσία-Ινδία ή ακόμα Κίνα-Ινδία σε επίπεδο στρατηγικών συμμαχιών είναι ικανές για μια τέτοια ανατροπή!
Ακόμη, ωστόσο, και αν παραβλέψουμε (που δεν παραβλέπεται εύκολα) το ζήτημα του «ποιος- ποιον», δηλαδή της ανισομέρειας των σχέσεων στη βάση της σημερινής δύναμης ισχύος του καθένα, που είναι και το πραγματικό κίνητρο της κάθε κίνησης, η εξέλιξη αυτή, που δίνει μια κάποια οντότητα στην BRIC, αναδεικνύει μια νέα δυναμική που θα αναγκάσει όλους τους άλλους ιμπεριαλιστές να κινηθούν, ή, πράγμα που είναι το ίδιο, να αναπτυχθούν κινήσεις και δράσεις σε αντιρρόπηση αυτής της εξέλιξης και των πιθανών παρενεργειών της. Και από την άποψη αυτή, η ιδρυτική διάσκεψη της BRIC, αυτή καθαυτή, είναι, ίσως, το μόνο σημερινό πραγματικό γεγονός. Η αυριανή του εξέλιξη;
