Το φετινό καλοκαίρι στο Αιγαίο δεν επικράτησαν τα άτυπα μορατόριουμ που βάζουν προσωρινά στο ράφι τις αντιθέσεις των δύο αστικών τάξεων και προκρίνουν τις τουριστικές μπίζνες τους. Παρ’ όλη την κρίση –και ακριβώς επειδή αυτή δεν έχει αμιγή οικονομική διάσταση– είναι ιδιαίτερα συχνές οι εικονικές αερομαχίες, οι υπερπτήσεις, οι παραβιάσεις, οι παραβάσεις, με δύο λόγια μια πρόβα πολέμου των δύο χωρών. Παράλληλα καλά κρατούν οι δημόσιες και οξείες αντεγκλήσεις των δύο κυβερνήσεων, οι «διαρροές» μυστικών εκθέσεων των ΗΠΑ σχετικά με το ζήτημα, οι ανάλογες παρεμβάσεις της ΕΕ ενόψει και της επίσκεψης της ελληνίδας ΥΠΕΞ στην Άγκυρα. Από τις δημόσιες δηλώσεις και εκτιμήσεις δεν λείπει και το ενδεχόμενο «θερμού επεισοδίου» (τι όρος, αλήθεια! –αλλά και πόση κυνικότητα αναδεικνύει από πλευράς των ιθυνόντων για τις τύχες χωρών και λαών), είτε ως τυχαίο αποτέλεσμα των εμπλοκών είτε ως «αναγκαίο επεισόδιο» για τους στόχους της μιας ή της άλλης πλευράς!
Οι αιτίες της έντασης
Οι λόγοι που έχουν προκαλέσει αυτό το κύμα έντασης πρέπει να αναζητηθούν στις συγκεκριμένες εξελίξεις της περιόδου και αναφορικά με τα ζητήματα που συνθέτουν το πλέγμα της μόνιμης αντιπαράθεσης των δύο αστικών τάξεων. Εξελίξεις πολλές και σημαντικές που μοιάζουν να φέρνουν την αντιπαράθεση σε κόμπο επικίνδυνο για τους λαούς των δύο χωρών και οπωσδήποτε θέτουν πιο δραματικά το ερώτημα αν μπορεί να υπάρξει (και ποια) νέα ισορροπία. Συνοπτικά λοιπόν –μια και κάθε μία από αυτές τις εξελίξεις αποτελεί από μόνη της ένα ολόκληρο κεφάλαιο– μπορούμε να επισημάνουμε:
* Τα βήματα διαμόρφωσης του Αιγαίου ως «ενιαίου επιχειρησιακού χώρου» του ΝΑΤΟ, που για τις ΗΠΑ αποτελεί κρίσιμη προτεραιότητα –τόσο για την πιο αποφασιστική «ζεύξη» της εξάρτησης των δύο χωρών από τις ΗΠΑ όσο και σαν βασικός όρος για τους στόχους της κυριαρχίας των ΗΠΑ στην ευρύτερη περιοχή (Βαλκάνια, Μ. Ανατολή). Στο πεδίο αυτό είναι έκδηλος ο ανταγωνισμός των δύο αστικών τάξεων για τα στρατηγεία, τις αρμοδιότητες τους κ.λπ., καθώς με αυτά συνδέεται ο ρόλος και τα δικαιώματα της καθεμιάς στο Αιγαίο. Ουσιαστικά μέσω των αμερικάνικων συμφερόντων και σχεδιασμών Ελλάδα και Τουρκία αναζητούν τα «σύνορά» τους στο Αιγαίο και (επανα)διατυπώνουν η καθεμιά τις φιλοδοξίες τους προσφέροντας ως αντάλλαγμα την καλύτερη εξυπηρέτηση των ιμπεριαλιστικών συμφερόντων.
* Τη νέα ενεργειακή διάσταση της αντίθεσης Ελλάδας - Τουρκίας, καθώς έχουν και οι δύο εμπλακεί για τα καλά στο παιχνίδι των αγωγών που υλοποιούνται ή σχεδιάζονται και φέρνουν υδρογονάνθρακες από την Ανατολή προς την Ευρώπη. Στο πεδίο αυτό στο οποίο δεσπόζει βέβαια η αμερικανορωσική αντιπαράθεση, με ευρύτερες γεωπολιτικές και στρατηγικές διαστάσεις, η Ελλάδα και η Τουρκία «καλούνται» να παίξουν τον ρόλο της κρίσιμης γέφυρας για το ποιος αγωγός θα υλοποιηθεί και από ποιον θα ελέγχεται. Έτσι και εδώ η αντιδραστική αντιπαράθεση των δύο αστικών τάξεων εμπλέκεται με τους ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς. Για παράδειγμα, η συμφωνία για τον αγωγό Ναμπούκο (ο οποίος είναι η αμερικάνικη απάντηση στους «ρώσικους» αγωγούς) που υπογράφτηκε πρόσφατα στην Άγκυρα, με την Τουρκία να αποτελεί βασικό μέρος της, έδωσε τον «πολιτικό αέρα» στην κυβέρνηση Ερντογάν για να (ξανα)θέσει το ζήτημα των ερευνών για πετρέλαιο στο Αιγαίο και ουσιαστικά την επαναδιαπραγμάτευση των ορίων της υφαλοκρηπίδας. Μάλιστα η κίνηση αυτή μπορεί να θεωρηθεί και ως απάντηση στην κίνηση της Κύπρου που προηγουμένως είχε αναθέσει σε αμερικάνικη εταιρεία τη διεξαγωγή ερευνών για πετρέλαιο στη δική της «οικονομική ζώνη».
* Η κόντρα γύρω από το Κυπριακό ζήτημα το οποίο η μεν ελληνική πλευρά φαίνεται να το αντιμετωπίζει πλέον βασικά ως διαπραγματευτικό ζήτημα για όλα τα υπόλοιπα (Αιγαίο, Θράκη), ενώ για την τουρκική αποτελεί περισσότερο ένα αδιαπραγμάτευτο βήμα. Ωστόσο καθώς από τις ΗΠΑ αλλά και από Ευρωπαίους διαμορφώνονται όροι επαναφοράς μιας «λύσης» στα πρότυπα του σχεδίου Ανάν, και αυτή η αντιπαράθεση αναθερμαίνεται και περιπλέκεται λόγω και της πιο ισχυρής ευρωπαϊκής παρουσίας στο ζήτημα αυτό.
* Το ζήτημα της «ευρωπαϊκής προοπτικής» της Τουρκίας, που ουσιαστικά αποτελεί πεδίο αντιπαράθεσης ΗΠΑ - ευρωπαίων ιμπεριαλιστών, αλλά και ενδοευρωπαϊκή κόντρα. Πίσω από αυτές τις κόντρες «οχυρώνει» η ελληνική πλευρά της φιλοδοξίες της έναντι της Τουρκίας και οι τελευταίες εντάσεις συνδέονται και με τη διαμόρφωση όρων ενόψει της Ευρωπαϊκής Συνόδου κορυφής τον ερχόμενο Δεκέμβρη που αποτελεί σημαντικό σημείο για το αν και πώς θα προχωρήσει η διαδικασία ένταξης της Τουρκίας.
* Τέλος, σαν ειδικότεροι παράγοντες που συμβάλλουν στην ένταση των τελευταίων εβδομάδων θα μπορούσε να αναφερθούν τα στοιχεία αστάθειας που υπάρχουν στο εσωτερικό και των δύο χωρών (νέα φάση στην υπόθεση Εργκενεκόν στην Τουρκία, ρευστότητα και ασάφειες στο πολιτικό σκηνικό της Ελλάδας) που μπορούν να πριμοδοτούν εκβιασμούς και τυχοδιωκτικές κινήσεις από τη μια ή την άλλη πλευρά. Ωστόσο θα λέγαμε πως αυτά τα στοιχεία αστάθειας κατά βάση αναδεικνύονται και διαμορφώνονται από όλα τα προηγούμενα που αναφέραμε, για αυτό τροφοδοτούν την ένταση σαν συμπτώματα και όχι σαν αιτίες των προβλημάτων των δύο αστικών τάξεων.
Ο επώδυνος και αδιέξοδος κύκλος
Με βάση όλα αυτά θέλουμε να επαναλάβουμε μια παλιά αλήθεια που νομίζουμε ότι στις μέρες μας, αλλά και συνολικά για την περίοδο που ζούμε, αποκτά μεγαλύτερη αξία και φωτίζει πολύ καθαρά τα χαρακτηριστικά του όλου ζητήματος: Η ελληνοτουρκική αντιπαράθεση έχει βέβαια τη δικιά της «εσωτερική» διάσταση, με την έννοια ότι οι δύο άρχουσες τάξεις ανταγωνίζονται η μία την άλλη κουβαλώντας όλες τις ιστορικές εκκρεμότητες αυτού του ανταγωνισμού και επιδιώκοντας τη λύση τους όχι στη βάση της συνεννόησης και της φιλίας, αλλά με στόχο την ήττα του «αντιπάλου». Όλες οι διακηρύξεις τους περί του αντιθέτου είναι απλώς λόγια και καμιά από τις δύο δεν θα δίσταζε αν και όταν θα μπορούσε να «κατατροπώσει» την άλλη. Γι’ αυτό εξάλλου ο σοβινισμός και ο εθνικισμός, με τη μια ή με την άλλη μορφή, στον ένα ή στον άλλο βαθμό, ποτέ δεν έπαψαν να καλλιεργούνται και να διαχέονται και στις δύο όχθες του Αιγαίου, καθώς αποτελούν την πάγια και αναγκαία προετοιμασία των λαών για να μπουν στη σφαγή όταν αυτό υποδείξουν τα «εθνικά συμφέροντα». Ταυτόχρονα ωστόσο αυτός ο ανταγωνισμός δεν εξελίσσεται στο κενό, σε ουδέτερες συνθήκες. Αντίθετα εξελίσσεται υπό την ιμπεριαλιστική επικυριαρχία που υφίστανται οι δύο χώρες και από αυτήν υποδαυλίζεται, αναπαράγεται και χρησιμοποιείται. Στη σημερινή συγκυρία λοιπόν η αντιπαράθεση οξύνεται ακριβώς γιατί κλιμακώνονται οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί μέσα στις δύο χώρες και σε ολόκληρη την περιοχή. Αυτοί ακριβώς (οι ιμπεριαλιστές, τα σχέδια τους και οι ανταγωνισμοί τους) είναι και ο αποφασιστικός παράγοντας που μπορεί σήμερα να καθορίσει τη μετατροπή των εικονικών αερομαχιών σε «θερμό επεισόδιο» και σε τραγωδίες και για τους δύο λαούς. Αυτοί είναι που με βάση τα δικά τους συμφέροντα μπορούν να ενθαρρύνουν και να υποδείξουν τον δρόμο του πολέμου ως διέξοδο στις υποτελείς τους τάξεις. Η ελληνοτουρκική αντιπαράθεση λοιπόν και οι μεγάλοι κίνδυνοι που λόγω αυτής απειλούν τους λαούς της Ελλάδας και της Τουρκίας –και το τίμημά της πληρώνεται εξάλλου καθημερινά από τους λαούς αυτούς με πολλούς τρόπους– είναι το ζήτημα των αντιδραστικών χαρακτηριστικών και της υποτέλειας και των δύο αστικών τάξεων.
Σε αυτή τη βάση ο μύθος του «αμερικάνικου φιλοτουρκισμού» που μπήκε ξανά στην κυκλοφορία με αφορμή τη «διαρροή» της έκθεσης των ΗΠΑ που έχει «φιλοτουρκικό» χαρακτήρα και την επίσκεψη Ομπάμα στην Άγκυρα, ως ερμηνευτικό σχήμα της έντασης των τελευταίων εβδομάδων, είναι το λιγότερο αφελής. Οι Αμερικανοί θέλουν οπωσδήποτε να «ξανακερδίσουν» την Τουρκία μετά τα τραύματα της εποχής Μπους, ακριβώς γιατί τη χρειάζονται ως σημαντικό προγεφύρωμα στην εκστρατεία τους σε Ιράκ, Αφγανιστάν, στην αντιπαράθεσή τους με τη Ρωσία, σαν βάση τους για τα Βαλκάνια και τη Μ. Ανατολή, σαν ατού στην κόντρα τους με τους Ευρωπαίους. Για ανάλογους λόγους θέλουν βέβαια να έχουν και να κρατούν και την Ελλάδα. Και για τους ίδιους λόγους δεν θα διστάσουν να διαμελίσουν τη μια ή την άλλη, αν το κέρδος τους από τη σφαγή θα είναι μεγαλύτερο από την απώλεια του στηρίγματος τους!
Το πραγματικό πολιτικό «διά ταύτα» αυτού του μύθου μπορεί να είναι μόνο αντιδραστικό. Είτε γιατί πρέπει να αποφασίσουμε πως δεν θα μας «σώσουν» οι ΗΠΑ αλλά οι Ευρωπαίοι είτε γιατί για να μας «σώσουν» τελικά οι ΗΠΑ θα πρέπει να γίνουμε ακόμα πιο πειθήνιοι και υποτακτικοί στις απαιτήσεις τους. Σε τελική ανάλυση ο αντιδραστικός αυτός μύθος έχει σαν βασική του αφετηρία και ανυπέρβλητο δεδομένο την αιώνια εχθρότητα Ελλάδας - Τουρκίας που δεν μπορεί να λυθεί με κανέναν άλλον τρόπο παρά με την αποφασιστική –και «έξυπνη»– υπαγωγή της χώρας στον «κατάλληλο» ιμπεριαλιστή. Έτσι ο «περήφανος σοβινισμός» επιστρέφει στη μήτρα του, δηλαδή στην αστική υποτέλεια και στον «ρεαλισμό» που αυτή διδάσκει και εφαρμόζει εδώ και δεκαετίες. Και οπωσδήποτε είναι θλιβερό ότι αυτός ο αδιέξοδος κύκλος σοβινισμού-υποτέλειας υποστηρίζεται σε διάφορες αποχρώσεις –που εν πολλοίς απηχούν τις αστικές ταλαντεύσεις– από την πολύ μεγάλη πλειοψηφία των δυνάμεων που αναφέρονται στην Αριστερά στη χώρα μας. Γι’ αυτό όσο βέβαιο είναι ότι ο λαϊκός παράγοντας δεν μπορεί άμεσα να ελέγξει αυτές τις εξελίξεις στις δύο χώρες και να τους δώσει αντίθετη τροπή από αυτή που σήμερα έχουν, άλλο τόσο αναγκαίο είναι να παλέψουμε καθημερινά για να σπάσει αυτός ο κύκλος. Να ενισχυθεί και να στερεωθεί η λογική της φιλίας και της ειρήνης που είναι το πιο μεγάλο εθνικό συμφέρον για τους εργάτες και τους λαούς των δύο χωρών. Και γι’ αυτό να οικοδομηθεί η κατεύθυνση της αλληλεγγύης και της αντιιμπεριαλιστικής πάλης που είναι η μόνη που μπορεί να εγγυηθεί αυτό το συμφέρον.
