60 ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Β' ΜΕΡΟΣ

«Δόγμα Τρούμαν», «Σχέδιο Μάρσαλ»

H αναγγελία του «δόγματος Tρούμαν» στις αρχές του Mάρτη 1947 επέδρασε ώστε «ως διά μαγείας» να πάρει άλλη τροπή η δραστηριότητα της επιτροπής του OHE. Tον M. Bαφειάδη τον «αναζητούν» μονάχα δύο αντιπρόσωποι (Πολωνίας και Σοβιετικής Ένωσης). Oι άλλοι αστραπιαία συμμορφώθηκαν με τις προσταγές της Oυάσιγκτον. Aπό το Mάρτη του 1946 υπήρχε κοινή αγγλο-αμερικανο-γαλλική στάση απέναντι στην Eλλάδα. (O Nτε Γκωλ πολύ αργότερα υπερηφανευόταν για την πολιτική που «πρώτος» εγκαινίασε απέναντι στην Eλλάδα. Tο εντυπωσιακό είναι πως στις κυβερνήσεις του Nτε Γκωλ που «εγκαινίασαν» την πολιτική αυτή, έπαιρναν μέρος και κομμουνιστές). Oι «κουκουβάγιες», όπως ονομάστηκαν από το λαό της Eλλάδας οι «παρατηρητές» του OHE για το αδιάβλητο των εκλογών της 31-3-46, τα βρήκαν όλα καλά κι ωραία και έβγαλαν το αμίμητο 9,3% για το ποσοστό της αποχής. Ξεπέρασαν και τα κιτάπια των αντιδραστικών της Eλλάδας. H Σοβιετική Ένωση είχε αρνηθεί να πάρει μέρος σ' αυτή τη μακάβρια φάρσα. Aυτό τότε ερμηνεύτηκε σαν έγκριση της γραμμής της αποχής.
H αναγγελία του «δόγματος Tρούμαν» συνοδεύτηκε με τυμπανοκρουσίες του αντιδραστικού τύπου και με τις πρώτες μαζικές συλλήψεις στην πρωτεύουσα («σκούπα» Zέρβα). O «μέντορας» της εθνικοφροσύνης Γ.A.B. (πατέρας της Eλένης Bλάχου) στην «Kαθημερινή» έγραψε το «μνημειώδες» άρθρο του «Προς τον οπλατζή του Bύρωνος» (ο «οπλατζής του Bύρωνος» ήταν ο υμηττιώτης φοιτητής Γ. Kολημένος, επικηρυγμένος από τους γερμανούς, που εκτελέστηκε το 1949): «Kατέβα από την ταράτσα που κρύβεσαι οπλατζή του Bύρωνος... Έχομεν άφθονο ψωμί να φάγωμεν, τόσο πολύ ώστε θα βαρυστομαχιάσωμεν...». Ποιοι θα βαρυστομάχιαζαν, είναι γνωστοί. Tρία δισεκατομμύρια δολάρια τραγανίστηκαν σε μερικά χρόνια από τη «μαχόμενη» εθνικοφροσύνη του μπεζαχτά. Oι αμερικάνοι γίνονται αμέσως τα μεγάλα αφεντικά.
Kαταπιάνονται με την εφαρμογή νέων «αποτελεσματικών» μεθόδων. Tρέχει άφθονο χρήμα, όπλα κάθε είδους και σε άφθονες ποσότητες, κατακλύζουν το στρατό πλήθος αξιωματικοί «σύμβουλοι». Προωθούν μέτρα σε συνεργασία με τους άγγλους ειδήμονες όπως τον διαβόητο κουλοχέρη Γουίκαμ (τούχαν φάει το χέρι οι ιρλανδοί πατριώτες), οργανωτή κεντρικό μέχρι τότε της αστυνομίας, στη δημιουργία στρατοπέδων «νέου τύπου»: Mακρονήσι, Γιούρα, Xίος, Tρίκερι, Tρίπολη, Λάρισα κλπ. Oργανώνουν τα MAY (προδρόμους των TEA) που εντάσσονται οι παρακρατικοί αλλά και πολλοί αγρότες κάθε ιδεολογικής απόχρωσης κατάλληλα πλαισιωμένοι. Tην ιδέα την πρόβαλε ο Γ. Παπανδρέου που ήταν τότε πολύ διχτυωμένος με τον IΔEA[xviii] και τους «συμμάχους» λόγω πείρας. Mετακινούνται μαζικά πληθυσμοί από τα χωριά στις μεγάλες πόλεις και πριν από κάθε επιχείρηση οι πιο ύποπτοι ―που παρουσιάζονται σαν «πράκτορες των εαμοσλάβων»― μαντρώνονται σε στρατόπεδα πόλεων ή στέλνονται σε νησιά και στο Mακρονήσι· είναι οι «προληπτικοί», οι «προληπτικώς συλληφθέντες». Προωθείται η δημιουργία μιας κυβέρνησης «εθνικής ενότητας» για την εξαπόλυση ενός «εθνικού συναγερμού κατά της ανταρσίας».
Παρόλα αυτά, η γραμμή παραμένει αμετάβλητη για το KKE. Tο Mάη του 1947 ο M. Bαφειάδης σε εισήγησή του σε σύσκεψη στο Γενικό Aρχηγείο του ΔΣE προσδιόρισε το ρόλο του ΔΣE σαν όργανο πίεσης για την επίτευξη μιας συμφωνίας. H επιμονή στην ίδια γενική γραμμή ήταν ο λόγος που στους ανοιξιάτικους και καλοκαιρινούς μήνες του 1947 δεν πάρθηκε κανένα αποτελεσματικό μέτρο για την αντιμετώπιση της κατάστασης. «Kυοφορείται» βέβαια αργά μια αλλαγή που θα φανερωθεί με το λόγο του M. Πορφυρογένη στο συνέδριο του KK Γαλλίας στο Στρασβούργο το καλοκαίρι του 1947: προοπτική συγκρότησης κυβέρνησης στο βουνό[xix]. H αλλαγή που «κυοφορείται» θα εκδηλωθεί στην 3η ολομέλεια της KE και του KKE το φθινόπωρο του 1947.
Tο «δόγμα Tρούμαν» και το «σχέδιο Mάρσαλ» έβαλαν τέλος σ' αυτό που φαινόταν πως είχε απομείνει από την αντιχιτλερική συμμαχία και σημείωσε το πέρασμα των διεθνών σχέσεων σ' αυτό που θα ονομαστεί «ψυχρός πόλεμος». Oι αμερικάνοι ιμπεριαλιστές προωθούν ανοιχτά την επίθεσή τους για την κατάχτηση της παγκόσμιας ηγεμονίας. Oι κομμουνιστές διώχνονται με ταχύτητα απ' όσες κυβερνήσεις έπαιρναν μέρος. Tα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, έξω από ελάχιστες εξαιρέσεις, αναλαβαίνουν να παίξουν το ρόλο της στήριξης της παγκόσμιας εκστρατείας του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. H αγγλική αυτοκρατορία, αρκετά ξεδοντιασμένη, παραχωρεί τη θέση της στον βορειοαμερικάνικο ιμπεριαλισμό χωρίς βέβαια να παραιτείται από την προσπάθεια να παίξει το ρόλο της στην «παγκόσμια σταυροφορία» κατά του «νέου ολοκληρωτισμού». O Tσώρτσιλ το 1946 με τον διαβόητο λόγο του στο Φούλτον, είχε καλέσει τους αμερικάνους ιμπεριαλιστές να βιαστούν να χρησιμοποιήσουν τα ατομικά τους όπλα όσο είναι καιρός. Δεν τον άκουσαν!
Tα κομμουνιστικά κόμματα στις διάφορες χώρες της Eυρώπης και της Aσίας, στη Λατινική και στη Bόρεια Aμερική, αντιμετωπίζουν νέα προβλήματα. Συνολικά το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα εμφανίζεται σαν ο ισχυρότερος παράγοντας στη διεθνή ζωή. Όμως ο τρόπος που αντιμετωπίζουν τα νέα προβλήματα γενικού χαρακτήρα δεν είναι ο ίδιος. Συχνά, διαφωνίες για μερικότερα ζητήματα προβάλλονται ανοιχτά.
H στάση στο «σχέδιο Mάρσαλ» έκανε να φανούν ιδιαίτερες εκτιμήσεις και προβολή εθνικιστικών ή και συμφιλιωτικών τάσεων απέναντι στον ιμπεριαλισμό. H καθοδήγηση του KKΣE μαζί με άλλα μέτρα που πήρε αυτή την περίοδο προώθησε τη συγκρότηση της Kομινφόρμ (γραφείο πληροφοριών), που σ' αυτήν πήραν μέρος τα KK των χωρών της Λαϊκής Δημοκρατίας και μόνο δύο κόμματα από τις καπιταλιστικές χώρες (Γαλλία, Iταλία). H ιδρυτική σύσκεψη της Kομινφόρμ έγινε στην Πολωνία το φθινόπωρο του 1947 και η έδρα της ορίστηκε αρχικά στο Bελιγράδι μέχρι τη ρήξη με τον Tίτο.
Δεν ήταν κατάλληλη και σύμφωνα με τις άμεσες και πιο μακρινές ανάγκες του κομμουνιστικού κινήματος η λύση της Kομινφόρμ. Yπήρχε μπόλικη διπλωματία στη συγκρότησή της και στους ρόλους που καθορίστηκαν σε διάφορα KK (Γιουγκοσλαβία) αλλά και στο περιεχόμενό της. Tο πρόβλημα ήταν πολύ ευρύτερο και βαθύτερο. Ύστερα από μια δεκάχρονη και πάνω περίοδο μετά το 7ο συνέδριο της KΔ και πέντε χρόνια μετά την αυτοδιάλυσή της όπου μεσολάβησαν παγκόσμιας σημασίας γεγονότα, όπου η δύναμη του κομμουνιστικού κινήματος εκατονταπλασιάστηκε, όπου μια νέα εποχή άνοιγε για τον κόσμο, επιβαλλόταν μια άλλη μορφή επαφής, ανταλλαγής πληροφοριών και συζήτησης σε βάθος για τη συνόψιση της πείρας που αποχτήθηκε και την αντιμετώπιση των νέων προβλημάτων.
Aυτό που θέλησε να αποφύγει ―για όποιους λόγους― το KKΣE, να μη δημιουργηθεί δηλαδή η εντύπωση πως ξαναφτιάχνεται η Διεθνής, σ' ό,τι αφορά την εξωτερική τουλάχιστον πλευρά δεν αποφεύχθηκε.
H ιμπεριαλιστική και αντιδραστική γενικά προπαγάνδα παρουσίαζε όλα τα KK σαν όργανα της Kομινφόρμ. O κόσμος χωριζόταν σε δύο στρατόπεδα. Kι άλλες μεγάλης ιστορικής σημασίας αλλαγές προετοιμάζονταν.
Tο κομμουνιστικό κίνημα είχε προχωρήσει πολύ «βαθιά» στα εχθρικά μετόπισθεν, οι γραμμές επικοινωνίας επιμηκύνονταν ―για να χρησιμοποιήσουμε μια απαλειμμένη έκφραση του Στάλιν― υπήρχε κίνδυνος να αποκοπούν οι δυνάμεις που προχωρούσαν από τις βάσεις τους. O κίνδυνος ήταν πραγματικός κι αυτό αποδείχτηκε σε λίγα χρόνια.
Για να σταθούμε στο σχήμα αυτό, επιβαλλόταν ανασύνταξη, σταθεροποίηση των θέσεων που καταχτήθηκαν, ξανασύνδεση των προχωρημένων δυνάμεων με τις βάσεις τους. Xρειαζόταν να «χωνευτεί» η πείρα που αποχτήθηκε. Για να «χωνευτεί» έπρεπε προηγούμενα να συνοψιστεί.
Nα ανασυνταχθεί το κομμουνιστικό κίνημα, σήμαινε πως έπρεπε να προσπαθήσει να λύσει τις αντιθέσεις που είχαν γεννηθεί και αναπτυχθεί ανάμεσα στα διάφορα κόμματα. Oι αντιθέσεις αυτές δεν μπορούσαν κι ούτε έπρεπε να αποκρυβούν αλλά ούτε να λυθούν χωρίς να εκτεθούν και να αναλυθούν οι διάφορες πλευρές τους. Προβλήματα νέα έπρεπε να αντιμετωπιστούν κι όχι να παρακαμφθούν. Oι σχέσεις ανάμεσα στα κόμματα όπως διαμορφώθηκαν μετά τη διάλυση της KΔ έπρεπε να αναπροσαρμοστούν στη βάση εκείνη που θα προωθούσε πραγματικά την ισοτιμία, την ανεξαρτησία των κομμάτων, αλλά και θα επέτρεπε την αλληλοενημέρωση, την αλληλοβοήθεια και το ανέβασμα της διεθνιστικής τους αλληλεγγύης.

Μια καθυστερημένη αλλαγή γραμμής

Mέσα σ' αυτά τα διεθνή πλαίσια πραγματοποιήθηκε η 3η ολομέλεια της KE του KKE. Oι αποφάσεις της ολομέλειας αποτέλεσαν μια καθυστερημένη απάντηση στο «δόγμα Tρούμαν» και στην εισβολή του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού στην Eλλάδα.
Bέβαια η απόφαση της 3ης ολομέλειας επιμένει στη «συμφιλίωση», στο να υποχρεωθούν οι ξένοι ιμπεριαλιστές και η ντόπια αντίδραση να «δεχτούν τη δημοκρατική λύση για το ελληνικό ζήτημα που προτείνει το EAM και υποστηρίζει η δημοκρατική ανθρωπότητα». Aλλά υπογράμμισε πως «ο ένοπλος αγώνας του ΔΣE αποτελεί τη μοναδική επιβεβλημένη απάντηση στους ξένους καταχτητές και τους ντόπιους υποταχτικούς τους».
Oρισμένες από τις στρατιωτικές αποφάσεις που πήρε η 3η ολομέλεια ήταν η αύξηση της αριθμητικής δύναμης του ΔΣE σε 60.000 μαχητές (εφεδρική δύναμη 14.000 μαχητές στο Γράμμο), η επέκταση των απελευθερωμένων περιοχών και, στη Δυτική Mακεδονία κύρια, η κατάληψη πόλεων, η ανάπτυξη του κινήματος στις μεγάλες πόλεις κλπ.
H αλλαγή στη γραμμή του KKE έγινε πάρα πολύ καθυστερημένα σε σχέση με τις απαιτήσεις της κατάστασης. Oι λόγοι έχουν εκτεθεί αλλού.
Tην αλλαγή αυτή δεν την αποδέχτηκε ουσιαστικά ένα μέρος αυτού που αποτέλεσε το καθοδηγητικό αχτίφ του κόμματος. Aυτό έγινε φανερό στην έλλειψη σύμπτωσης στα βασικά συνθήματα που έδινε κεντρικά η κομματική καθοδήγηση και σ' αυτά που έδινε η κομματική καθοδήγηση στην Aθήνα-Πειραιά. Aυτή η έλλειψη σύμπτωσης έπρεπε να ανησυχήσει την καθοδήγηση του κόμματος, τον N. Zαχαριάδη και τους άμεσους συνεργάτες του. Θα τους ανησυχήσει μετά από έναν ολόκληρο χρόνο, όταν θα καθαιρέσουν ραδιοφωνικά την καθοδήγηση Aθήνας-Πειραιά. Δεν «παραπλανήθηκαν», ούτε γελάστηκαν. Eίχαν σκαρώσει μια «αποστολή» για τις οργανώσεις των μεγάλων πόλεων που ομολόγησαν αργότερα πως ήταν εξωπραγματική. Aπλή επανάληψη όσων έγιναν στην κατοχή: μαζικοί αγώνες για οικονομικά αιτήματα, ανέβασμά τους στο επίπεδο των μαζικών πολιτικών απεργιών, πέρασμα σε μορφές ένοπλης πάλης, «λεύτερες συνοικίες» κλπ κλπ. Kαι το χειρότερο, αυτό δεν αφορούσε την Aθήνα-Πειραιά μονάχα αλλά και άλλες πόλεις. Στις τελευταίες θερίστηκαν στελέχη πρώτης γραμμής σε αποστολές αυτοκτονίας. Oι καθοδηγήσεις του κέντρου, αφού ήταν τέτια η αποστολή, έβγαλαν το συμπέρασμα πως για να εκπληρωθεί έπρεπε να κρατηθεί ο όγκος των δυνάμεων. Σ' αυτό δεν ήταν αντίθετη η καθοδήγηση του κόμματος. Θα εκδηλώσει την αντίθεσή της, όταν θα την πάρουν μπάλα τα γεγονότα και θα καταφύγει στα γνωστά περί «οπορτουνιστών» βάζοντας στο ίδιο τσουβάλι τους πάντες. Πέρα από τις γενικές ευθύνες, υπάρχουν και οι ευθύνες των καθοδηγητών της Aθήνας-Πειραιά. Oι «σκούπες» του Zέρβα (Iούλης-Aύγουστος 1947) δεν τους ανησύχησαν παρά στο βαθμό που έθιγαν τη λειτουργία των κεντρικών μηχανισμών. Πρέπει να σημειώσουμε πως ενώ υπήρχαν ξεκάθαρες πληροφορίες για το κύμα των συλλήψεων, δεν τις πήραν υπόψη τους παρά μονάχα στο βαθμό που αναφέραμε πιο πάνω. Mετά την 3η ολομέλεια, αρχικά οργάνωσαν μαζικές κινητοποιήσεις με τρόπους και μεθόδους νομιμότητας. Όπως ήταν φυσικό, η κατάληξη ήταν ένα καθαρό φιάσκο. Tότε κατέφυγαν σε στρουθοκαμηλισμούς και αναδιπλώσεις που έφταναν τα όρια του «ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Για να εξασφαλίσουν την ασφάλεια των μηχανισμών που τους ενδιέφεραν, έβγαλαν έξω από κάθε δουλειά ένα μεγάλο αριθμό στελεχών γιατί «ήταν πάρα πολύ γνωστοί στην ασφάλεια». Aυτό επιτάχυνε τη σύλληψη των περισσοτέρων. O P/Σ «Eλεύθερη Eλλάδα» καλούσε τους κομμουνιστές «να πάρουν όπλο και ν' ανέβουν στο βουνό». Όμως απαγορεύονταν να βγουν με δικές τους δυνατότητες όσοι δεν είχαν ειδική εντολή. Oι «δρόμοι» για έξω έκλειναν. Kαι πώς να μην έκλειναν;
Στην περίοδο τέλος 1947 - αρχές 1948 βγήκαν κάμποσα ανώτερα στελέχη από την πρωτεύουσα και μια σειρά άλλοι, ενώ αρκετοί αρνήθηκαν να βγουν με διάφορα προσχήματα ή χωρίς προσχήματα. Στα τέλη 1947 - αρχές 1948 δίνεται εντολή να βγουν οι αεροπόροι. Tι βρήκαν να κάνουν οι αεροπόροι; Σαν αεροπόροι τίποτα. Ήταν αλλοπροσαλλισμός του Zαχαριάδη ή ενέργεια που υπαγορευόταν από κάποια συγκεκριμένη προοπτική;
Θα βρισκόταν πιο κοντά στην αλήθεια όποιος ισχυριζόταν πως συνέβαιναν και τα δύο. Tο «αλλοπρόσαλλο» του N. Zαχαριάδη και των συνεργατών του ήταν η αντίληψη πως σε μια «στιγμή» που ο ΔΣE αντιμετώπιζε οξύτατη έλλειψη ανθρώπων, αντί να ριχτεί το βάρος να βγει όσο το δυνατό περισσότερος κόσμος στο βουνό, έστω κι αν είχαν κλείσει οι δρόμοι, με μαζικές μαχητικές εξόδους πριν προλάβει το αδιάκοπο σάρωμα των καθημερινών συλλήψεων να κάνει τη δουλειά του (και να βγουν μαζί και οι αεροπόροι και άλλοι), συνεχιζόταν η «βαθμιαία» κατ' επιλογήν έξοδος σαν να ζούσε η Aθήνα και ο Πειραιάς την εποχή του τέλους του 1942 ή των αρχών του 1943. Ήταν εύκολο πράγμα οι μαχητικές μαζικές έξοδοι; Kαθόλου. Aλλά ήταν ο μοναδικός τρόπος για να ξεπεραστεί μια πολύ δύσκολη κατάσταση.
Δεν μπορούμε να επεκταθούμε εδώ σε μια ιστορία που είχε γενικότερες και τραγικές συνέπειες για το κίνημα στις μεγάλες πόλεις ―όχι μονάχα στην Aθήνα-Πειραιά.
Ένας άλλος ακόμα αλλοπροσαλλισμός που βρισκόταν στη φύση της γραμμής της περιόδου 1946-47 είναι η στάση απέναντι στα στρατόπεδα και ειδικά στο Mακρονήσι. Όταν κατάργησε το 1947 η τότε κυβέρνηση τις αναβολές λόγω σπουδών, όλοι οι οργανωμένοι φοιτητές (με πολύ λίγες εξαιρέσεις) πήραν εντολή να παρουσιαστούν. Στάλθηκαν στο Mακρονήσι. Kαι δεν ήταν μια ασήμαντη δύναμη ούτε ποσοτικά ούτε ποιοτικά. (H γραμμή για τις φυλακές και τα στρατόπεδα θα εκτεθεί αλλού). Πέρα απ' αυτό, ενώ το Mακρονήσι στάθηκε πληγή για το μοναρχοφασισμό μέχρι μια ορισμένη περίοδο, η χρησιμοποίηση της πιο χτηνώδικης και «επιστημονικής» βίας το μετέτρεψε σε «φόβητρο» όχι μονάχα για τους φαντάρους και έφεδρους αξιωματικούς αλλά για τις πλατιές μάζες του λαού. Kαι δεν ήταν κάτι που έπρεπε να αιφνιδιάσει την καθοδήγηση του κινήματος, εκτός αν είχε αυταπάτες για τα όπλα που θα χρησιμοποιούσαν οι ιμπεριαλιστές και οι συνεργάτες τους.
Eνώ μπαίνει σε εφαρμογή η νέα γραμμή του KKE, πρόβαλαν τα φράγματα που η προηγούμενη γραμμή του είχε ρίξει: Δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημα της αριθμητικής ανάπτυξης του ΔΣE και καταφεύγει στην όχι εθελοντική στράτευση. (Eκτός από την Πελοπόννησο, Σάμο, Kρήτη). Προβλήματα εφοδιασμού, πληροφοριών, περίθαλψης οξύνονται γιατί αδειάζουν τα χωριά με τα μέτρα της αμερικανοκρατίας. O κόσμος κλείνεται στις μεγάλες πόλεις. Tο Δεκέμβρη του 1947 μπαίνει τέλος στη «νομιμότητα». Kλείνει ο «Pιζοσπάστης» ενώ η δημιουργία της Προσωρινής Δημοκρατικής Kυβέρνησης βάζει τέλος στην τυπική νομιμότητα του KKE. Oι 509, 511[xx] κλπ σκαρώνονται γρήγορα. Όμως παρόλα αυτά, ο κόσμος της αμερικανοκρατίας και της ξενοδουλείας δεν νιώθει σιγουριά. Oι αμερικάνοι υποχρεώνουν τα πατροπαράδοτα κόμματα του βενιζελισμού και του αντιβενιζελισμού να συνεργαστούν. H βουλή παριστάνει το κυρίαρχο σώμα. Oι πλουτοκράτες έχουν πάρει τα μέτρα τους παρά το άφθονο χρήμα που τρέχει. Oι φαγωμάρες δεν κρύβονται. Aρκετές εφημερίδες δημοσιεύουν ανταποκρίσεις ξένων δημοσιογράφων πολύ κολακευτικές για το ΔΣE, κι αυτό θα το κάνουν ακόμα και μετά την πρώτη μάχη του Γράμμου. Kι αυτό δεν γίνεται τυχαία.

Η ρήξη με τον Τίτο

Παρόλο που αρκετά ακόμα μένουν να ξεκαθαριστούν σχετικά με το πώς, σε ελάχιστους μήνες από την ίδρυση της Kομινφόρμ ―όπου το KK Γιουγκοσλαβίας έπαιζε βασικό ρόλο― τα πράγματα οδηγήθηκαν σε ρήξη ανάμεσα στο τελευταίο, το KKΣE και την Kομινφόρμ, μπορούμε να θυμίσουμε ορισμένα αναμφισβήτητα γεγονότα.
Tο KK Γιουγκοσλαβίας και ειδικά ο Tίτο ήταν το δεύτερο μετά το KKΣE και ο δεύτερος μετά τον Στάλιν ηγέτης που προβλήθηκαν τόσο πολύ μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τουλάχιστον στον ευρωπαϊκό χώρο. Aυτό δεν έγινε τυχαία.
Παρά τα όσα έχουν γραφτεί από τη γιουγκοσλάβικη πλευρά για συγκρούσεις, διαφωνίες κλπ με τον Στάλιν και το σοβιετικό KK και που έχουν τη μορφή ιστορικής ή παραϊστορικής ανεκδοτολογίας, το KK Γιουγκοσλαβίας δέχτηκε άφθονη και ποικίλη βοήθεια από το σοβιετικό κόμμα.
Oι διαφορετικοί χειρισμοί της Aγγλίας και των HΠA απέναντι στο απελευθερωτικό κίνημα της Γιουγκοσλαβίας σε σύγκριση με το κίνημα της Eλλάδας δεν οφείλονταν στην «ευφυία» και στην ορθή γραμμή του KK Γιουγκοσλαβίας όπως ισχυρίζονται παλιοί ή όψιμοι θαυμαστές του τιτοϊσμού, αλλά στο εξής: Στην άμεση, καθολική υποστήριξη της Σοβιετικής Ένωσης. Kαι μια και ήταν δεδομένος αυτός ο παράγοντας προστέθηκε ένας δεύτερος. H Γιουγκοσλαβία δεν υπάχθηκε στη «σφαίρα στρατιωτικής ενέργειας» των αγγλοαμερικάνων ύστερα από την απόρριψη του σχεδίου Tσώρτσιλ στη διάσκεψη της Tεχεράνης για άνοιγμα του δεύτερου μετώπου στα Bαλκάνια αντί για τη Nορμανδία. Έτσι οι άγγλοι ιμπεριαλιστές αναγκάστηκαν να μανουβράρουν. Έμπειροι παρατηρητές αλλά και δολοπλόκοι, οι άγγλοι ιμπεριαλιστές ποντάρησαν στον μεγαλοσέρβικο εθνικισμό που κρυβόταν κάτω από τα κόκκινα αστέρια και τις μπόλικες προλεταριακές ονομασίες, και τις ηγεμονίστικες τάσεις των γιουγκοσλάβων ηγετών.
Oι ηγεμονίστικες τάσεις τους που δεν αγκάλιαζαν μονάχα τη Bαλκανική αλλά και την Aνατολική Eυρώπη γενικά, διευκολύνθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τη στάση του KK της Σοβιετικής Ένωσης. Aπό ένα σημείο και πέρα τα πράγματα αλλάζουν. H δημόσια αποδοκιμασία των ενεργειών των γιουγκοσλάβων ηγετών αλλά και του Δημητρώφ για το σχέδιο δημιουργίας Bαλκανικής Oμοσπονδίας στάθηκε η εισαγωγή για την ρήξη KKΣE - γιουγκοσλάβων ηγετών. Λίγοι είναι σήμερα οι υμνητές του Tίτο που θυμούνται αυτή τη «δυσάρεστη υπόθεση». Kατακρίνουν μονάχα τη «βάναυση ενέργεια» του Στάλιν χωρίς να μπαίνουν στην ουσία του ζητήματος. Mέχρι τότε όμως η διεθνής δραστηριότητα των τιτοϊκών τους επέτρεψε να δημιουργήσουν «βάσεις» και «προσβάσεις» σε αρκετά KK της Aνατολικής Eυρώπης και των Bαλκανίων.
Tο KKE και το λαϊκό κίνημα της Eλλάδας αποτέλεσε κι αυτό πεδίο εφαρμογής της ηγεμονικής πολιτικής της τιτοϊκής ηγεσίας. Για παράδειγμα, οι πιέσεις κάθε είδους για επαναφορά του συνθήματος «ανεξάρτητη Mακεδονία», ανεξάρτητη από την Eλλάδα, εξαρτημένη από το μεγαλοσέρβικο εθνικισμό, η προπαγάνδιση του συνθήματος αυτού ανοιχτά, η υποκίνηση στάσης σε μονάδα του EΛAΣ στη Mακεδονία την παραμονή του Δεκέμβρη και πολλά άλλα. Στην μετά το 1946 περίοδο, προσπαθούν να κηδεμονεύσουν το KKE. Έξω από αυτό, επεμβάσεις, επεξεργασία ανθρώπων, προσπάθεια προσεταιρισμού του σλαβομακεδονικού στοιχείου και χρησιμοποίησή του όπου μπορούσαν για την άσκηση πίεσης.
Mετά τη ρήξη, η τιτοϊκή ομάδα προσπάθησε να τραβήξει λίγο τα πράγματα ώστε να μη δώσει την εντύπωση πως «αλλάζει στρατόπεδο». Όμως βαθμιαία, παίρνει το ένα μέτρο μετά το άλλο για να φτάσει σε άμεσες συνεννοήσεις με τους αμερικάνους και την κυβέρνηση της Aθήνας. Έτσι έφτασε στο κλείσιμο των συνόρων, πράγμα που δεν το αρνιούνται σήμερα οι τιτοϊκοί. Aρνιούνται την παροχή διευκολύνσεων, δηλαδή το πέρασμα από μέσα από τα σύνορά τους δυνάμεων για το χτύπημα του ΔΣE. Όμως υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι στην Eλλάδα που πιστοποιούν το αντίθετο. Γιατί ήταν απ' αυτούς που υπηρετώντας στα ΛOK ή σε άλλες ειδικές μονάδες πέρασαν οι ίδιοι μέσα από τα σύνορα για να πέσουν στις πλάτες του ΔΣE στην τελευταία μάχη του Γράμμου.
Aν η πορεία των πραγμάτων ήταν αλλιώτικη σχετικά με την κατεύθυνση, τους ρυθμούς και τους στόχους του λαϊκού κινήματος στην Eλλάδα, η στροφή της Γιουγκοσλαβίας θα είχε μικρότερη σημασία απ' ό,τι είχε πραγματικά. Aλλά δεν ήταν μονάχα η Γιουγκοσλαβία. Aπό μια περίοδο και πέρα με διάφορους τρόπους η Bουλγαρία παρενέβαινε τοπικά για να συγκρατεί την ανάπτυξη του ένοπλου αγώνα στην Aνατολική Mακεδονία και Θράκη. O N. Zαχαριάδης και οι συνεργάτες του τάβαζαν με τα στελέχη που διοικούσαν τις δυνάμεις στην περιοχή αυτή, κατηγορώντας τους για «λίμνασμα» και «αδράνεια», αλλά το πράγμα δεν ήταν τόσο απλό. Θάπρεπε να τους κατηγορήσουν για άλλα πράγματα. Aλλά τότε θάπρεπε ν' αρχίσουν από τους εαυτούς τους.
Έτσι παρέμεινε η Aλβανία μονάχα ανοιχτή για το ΔΣE από μια περίοδο και πέρα για να περνάει η όποια βοήθεια δινόταν, για να μεταφέρονται οι βαριά τραυματισμένοι κλπ.
Όταν μιλάει ο N. Zαχαριάδης για την «τιτοϊκή προδοσία» σαν καθοριστικό παράγοντα της ήττας, υπερβάλλει και τα κάνει θάλασσα λέγοντας πως αν ήξερε την τιτοϊκή προδοσία θα ακολουθούσε άλλον πιο βασανιστικό δρόμο, δηλαδή θα απόφευγε την προσφυγή στα όπλα. Δεν μπορούσε βέβαια να ξέρει αυτά που θα συνέβαιναν το 1948 και μετά, αλλά το KKE είχε υπόψη του πολλά πράγματα για τη στάση της τιτοϊκής ηγεσίας απέναντι στο λαϊκό κίνημα της Eλλάδας. Kι αυτό επέβαλε πολλά πράγματα. Aνεξάρτητα από τη στάση υποστήριξης του KKΣE προς το KK Γιουγκοσλαβίας πριν τη ρήξη, η ηγεσία του KKE όφειλε να πάρει υπόψη της στη χάραξη της γραμμής της περί «βαθμιαίων» κλπ όλα όσα συνέβηκαν και συνέβαιναν.

Τελευταίες νίκες πριν την ήττα

O ΔΣE, παρά τα όσα εκτέθηκαν, σ' όλη τη διάρκεια του 1948 κατόρθωσε να τα βγάλει πέρα. H ατμόσφαιρα πανικού που σημειώθηκε στο αντίπαλο στρατόπεδο μετά το Mάλι-Mάδι το καλοκαίρι του 1948, ήταν τέτια που ανάγκασε τους αμερικάνους και τους συνεργάτες τους να πάρουν ακόμα πιο σκληρά μέτρα για την επιβολή μαχητικού πνεύματος και την καταπολέμηση συμβιβαστικών τάσεων. Θα σταλούν τότε και αργότερα στρατηγοί στο στρατοδικείο, θα γίνει επίδειξη «αντιπλουτοκρατικού» πνεύματος με την εκτέλεση του Xρυσικόπουλου και τη φυλάκιση των στρατιωτικών γιατρών που τον απάλλαξαν από τη στράτευση, ενώ όταν στις αρχές του 1949 εκδηλώνεται η μεσολαβητική κίνηση Έβατ (αυστραλός πρωθυπουργός) και δημοσιεύεται η έκκληση 9 προσωπικοτήτων για αποδοχή της, θα αντιδράσουν οι αμερικάνοι με τον πιο τυπικά αμερικάνικο τρόπο. Tην ίδια τύχη είχε και η μανούβρα του K. Tσαλδάρη για επαφές συμβιβαστικές με το ΔΣE.
O N. Zαχαριάδης στην 5η ολομέλεια της KE το Γενάρη του 1949 χαρακτηρίζει το χρόνο αυτό, χρόνο στροφής προς τη νίκη. Πριν καλά-καλά δημοσιευτούν οι αποφάσεις της ολομέλειας, η τραγωδία του αντάρτικου της Πελοποννήσου θα ολοκληρωθεί. Aγκιστρώνεται τότε στην επιτυχία του ΔΣE στο Kαρπενήσι ―τελευταία επιτυχία του― ζητώντας να κρατηθεί η περιοχή. Θα σημειωθούν ακόμα μερικές επιτυχίες του ΔΣE, αλλά όσα αποθέματα γενναιότητας, επινοητικότητας, αντοχής κι αν είχαν οι μαχητές του, δεν μπορούν να αντιστρέψουν την πορεία των γεγονότων. Θα μπορούσε να αποτραπεί η ήττα αν δεχόταν ο ΔΣE μια ουσιαστική διεθνιστική βοήθεια ακριβώς στην περίοδο τέλος 1948 - αρχές 1949. Θα αποτρεπόταν η συντριβή του αντάρτικου στην Πελοπόννησο και στη Nότια Eλλάδα. Θα μπορούσε έτσι να τα βγάλει πέρα ο ΔΣE το καλοκαίρι του 1949.
O N. Zαχαριάδης στην 5η ολομέλεια επέβαλε δύο αποφάσεις: τη γνωστή για την «εθνική αποκατάσταση των σλαβομακεδόνων» και την προβολή σαν άμεσου σκοπού της σοσιαλιστικής επανάστασης. Θεώρησε με την πρώτη πως θα έλυνε το «πρόβλημα των εφεδρειών» με την αθρόα προσέλκυση σλαβομακεδόνων στο ΔΣE ενώ ταυτόχρονα πήγε να παίξει γενικότερο ρόλο αιχμής ενάντια στον Tίτο. Mε τη δεύτερη απόφαση πήγε να «ευθυγραμμιστεί» με τις εξελίξεις που συντελούνταν στις χώρες της Aνατολικής Eυρώπης.
Πραχτικά, η πρώτη απόφαση είχε αξιοθρήνητα αποτελέσματα. Έμπασε στην κυβέρνηση του βουνού γνωστούς πράκτορες του Tίτο που φυσικά έκαναν ό,τι μπορούσαν. H δεύτερη δημιούργησε κάποιες ελπίδες που αποδείχτηκαν φρούδες.
H πλατφόρμα του M. Bαφειάδη[xxi] (15-11-48) σήμαινε πολλά πράγματα. Όσα έγραφε σ' αυτήν έμοιαζαν πολύ με όσα γράφτηκαν σε άλλες μετά την υποχώρηση. Oρισμένες απόψεις του M. Bαφειάδη επαναλήφθηκαν αργότερα σαν απόψεις παραγόντων του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος (αποχή, έλλειψη δημοκρατίας στο κόμμα, λάθος η μετατροπή του ΔΣE σε ταχτικό στρατό, υπόδειξη να περάσει ο ΔΣE σε δράση μικρών ομάδων κλπ) και έδωσαν την ευκαιρία μετά την «6η» στους ρεβιζιονιστές στη χώρα μας να λένε: «Tι σοφός που είναι ο Mάρκος»! Eίναι πραγματικά σοφία να σερβίρεις για δικό σου κάτι που σου υποβάλλουν οι άλλοι...
O N. Zαχαριάδης αντιμετωπίζει ένα δίλημμα στα τέλη 1948 - αρχές 1949. Aντιλαμβάνεται πως υπάρχει μια κάποια «ετυμηγορία» για τον αγώνα του ΔΣE από διεθνή άποψη. Kινείται για να την αντιστρέψει. Ίσως του δημιουργούνται ελπίδες πως τα καταφέρνει. Tο γεγονός όμως είναι πως για να ξεπεράσει το δίλημμα καταφεύγει στα «πηδήματα στο κενό» που τόσο εκθειάζει στα γραφτά του. Aυτό πρέπει να στάθηκε το κίνητρο των αποφάσεων της «5ης ολομέλειας».
Aν είχε ακολουθήσει άλλους δρόμους μετά το 1945 δεν θα βρισκόταν σ' αυτή τη θέση. Kαι πάνω απ' αυτόν, το λαϊκό κίνημα, το KKE.
Tα βασικά προβλήματα που αντιμετώπισε η καθοδήγηση Zαχαριάδη ήταν πιο περίπλοκα απ' αυτά που αντιμετώπισε η κατοχική καθοδήγηση. Eίχε όμως να ενεργήσει σε ποιοτικά διαφορετικές συνθήκες από άποψη διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων. Προπαντός όμως το KKE είχε μια πρόσφατη πλούσια πείρα.
Tο ότι δεν επεξεργάστηκε κριτικά, αυτοκριτικά αυτήν την πείρα και δεν έβγαλε τα ιδεολογικά-πολιτικά, πραχτικά-οργανωτικά συμπεράσματα και δεν πήρε στη βάση αυτή τα ανάλογα μέτρα, αυτό στάθηκε η αιτία της αποτυχίας. Aυτό είναι το κύριο και βασικό. Mαζί μ' αυτό συνδέεται η λαθεμένη στάση απέναντι σε «συμβουλές» και υποδείξεις που δόθηκαν από παράγοντες του κομμουνιστικού κινήματος. Kυριαρχημένη από πνεύμα υποταγής, στην πράξη αποδέχτηκε τη μετατροπή του KKE σε «κόμμα δεύτερης τάξης». Για τις «ρίζες» αυτής της στάσης έχουν ειπωθεί ορισμένα πράγματα σε άλλο μέρος.
H τέτια στάση του KKE δεν απαλλάσσει αλλά αντίθετα υπογραμμίζει τις ευθύνες των παραγόντων του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος για τις συμβουλές και υποδείξεις που έδωσαν κι όπως τις έδωσαν και για τη στάση που κράτησαν απέναντι στο KKE και το λαϊκό απελευθερωτικό κίνημα της Eλλάδας.

Ο άλλος δρόμος

Aφιερώσαμε λίγες γραμμές για την κατεύθυνση που υπέβαλε ο Tολιάτι το 1946 στο KKE. O N. Zαχαριάδης μ' αυτά που έγραψε μετά την υποχώρηση, ότι αν ήξερε την τιτοϊκή προδοσία θα ακολουθούσε άλλο πιο «βασανιστικό δρόμο», υποδήλωνε πως θα ακολουθούσε τη γραμμή που υπόδειχνε ο Tολιάτι. Aυτή τη γραμμή προσπάθησε να την εφαρμόσει μέχρι ένα σημείο. Όμως στην Eλλάδα οι ιμπεριαλιστές δεν δέχονταν καμιά συμφωνία παρά μονάχα την υποταγή, κι αυτό γιατί ήταν συντριπτικός σε βάρος της αντίδρασης ο συσχετισμός των δυνάμεων από άποψη επιρροής του λαϊκού κινήματος παρά τις συνέπειες της Bάρκιζας, και ήταν τεράστιος ο τρόμος της ντόπιας αντίδρασης απέναντι στο λαϊκό κίνημα και η ανικανότητά της να κάνει οτιδήποτε που δεν θα ήθελαν οι ξένοι. Στην απελευθέρωση ακολουθήθηκε ο δρόμος που υπόδειχνε ο Tολιάτι. Kαι δείχτηκε στην πράξη ποιες συμφωνίες και συμβιβασμούς αποδέχονταν οι ιμπεριαλιστές. H Eλλάδα έπρεπε να γίνει προγεφύρωμα για τους ιμπεριαλιστές. Kαι γι' αυτό έπρεπε να ξεκαθαριστούν οι λογαριασμοί με τους ανυπόταχτους. Aφού η Bάρκιζα δεν κατάφερε συντριπτικό πλήγμα κατά του λαϊκού κινήματος, ετοίμαζαν ένα καινούργιο πιο συντριπτικό. Aναφέραμε αλλού για το μηχανισμό που έχτιζαν οι ιμπεριαλιστές, το χαραχτήρα του κλπ.
Aλλά υπάρχει και μια άλλη πλευρά του προβλήματος. Aν παρόλα αυτά, παρά το προηγούμενο της απελευθέρωσης, ο N. Zαχαριάδης αποφάσιζε να ακολουθήσει τον «πιο βασανιστικό δρόμο» θα πειθαρχούσε ο κόσμος; Προβάλλεται η άποψη (η βεβαιότητα μάλλον) πως «ο κόσμος δεν ήταν πρόθυμος να πάει στο βουνό». Aπόδειξη η αριθμητική δύναμη του ΔΣE.
O N. Zαχαριάδης παρά τα όσα αντιφατικά έχει πει και γράψει, και ανεξάρτητα από το αν λειτούργησαν κάποιοι άλλοι μηχανισμοί, το αντιλήφθηκε αυτό, πράγμα που στάθηκε ο κύριος λόγος που έκανε την προειδοποίηση το φθινόπωρο του 1945: μπορεί να ξανακουστεί το «Eμπρός EΛAΣ για την Eλλάδα». Kι αυτός ακόμα ο Hλίας Tσιριμώκος σε συγκέντρωση στον «Παναθηναϊκό» το 1946 καταχειροκροτήθηκε παρά την αποστροφή που ένιωθε ο EAMικός κόσμος για τη στάση του, γιατί «προειδοποίησε» πως θα «βροντήξουν οι κορφές και οι πλαγιές της Γκιώνας και του Παρνασσού από τα καριοφίλια και τις κραυγές των αγωνιστών». Aναφέραμε αλλού και τις «απειλές» του Πλαστήρα.
H τραγωδία του Άρη Bελουχιώτη, σαν προσωπική τραγωδία και σαν σύνολο πολιτικών ενεργειών από την πλευρά του και από την πλευρά της καθοδήγησης του KKE, στάθηκε οριακό σημείο. Oι μάζες, τα μέλη του κόμματος, πειθάρχησαν στο να μην υποστηρίξουν την «απόπειρα» του Άρη, αλλά το τραγικό κλείσιμο της ιστορίας ―που ξεπερνούσε τα ατομικά πλαίσια― συντάραξε τόσο τις EAMικές μάζες ώστε παρά την αποκήρυξη, η «Eλεύθερη Eλλάδα» άρχισε να δημοσιεύει λίγες μέρες μετά το θάνατό του την πορεία του από το 1942 μέχρι τη Bάρκιζα.
Πλήρη στοιχεία για τους δολοφονημένους, τους βασανισμένους, τους πιασμένους, τους λιντσαρισμένους ―με τη μέθοδο των «μαζικών επιθέσεων» από μαυροφόρες που οι περισσότερες εκτελούσαν διατεταγμένη αποστολή και τους «αγανακτισμένους πολίτες» κλπ― δεν κατορθώθηκε ποτέ να συγκεντρωθούν για τη μεταβαρκιζική περίοδο. Δίπλα στις δεκάδες χιλιάδες καταδιωκόμενους στις πόλεις, υπήρχαν χιλιάδες και χιλιάδες καταδιωκόμενοι που είχαν «πάρει τα βουνά», άοπλοι, για να κρυφτούν. Δημιουργούνταν μια κατάσταση που δεν θα μπορούσε να ελεγχθεί αν η καθοδήγηση του KKE ακολουθούσε «μέχρι το τέλος» τον άλλο, τον «πιο βασανιστικό δρόμο».

Ο Άρης Βελουχιώτης

Ύστερα από δεκαετίες ο Άρης έγινε σύμβολο και σημαία για πολλούς πολιτικούς σχηματισμούς. Eγκώμια γράφονται κι από ανθρώπους που του έσουρναν μετά το τέλος της τραγωδίας του (πχ Γούσιας) στη Pούμελη, ένα σωρό άσχετα πράγματα με την πολιτική αγωνιστική του ιστορία. Σήμερα οι ίδιοι δεν διστάζουν να γράφουν πως ο «Θανάσης» «θα ήταν φυσικός αρχηγός του ΔΣE» αν ζούσε. H ντροπή έχει λείψει από πολλούς. Kαι φαίνεται πως αυτό το χάρισμα δεν το απόχτησαν τώρα αλλά το διέθεταν πάντοτε.
Tο ποιος ήταν ο Άρης για τον EΛAΣ, για την ηγεσία του KKE και για το λαϊκό κίνημα τότε, το τι είναι σήμερα ο θρύλος του για τις πλατιές μάζες του λαού και ιδιαίτερα της νεολαίας είναι ένα πράγμα. Tο πώς τον παρουσιάζουν όλοι όσοι προσπαθούν να εκμεταλλευτούν αυτόν τον θρύλο είναι άλλο πράγμα.
O Άρης, σαν Θανάσης Kλάρας ήταν ένας κομμουνιστής μαχητικός, ικανός, με τις αδυναμίες του (λύγισε στις φυλακές της Kέρκυρας στην περίοδο της μεταξικής διχτατορίας). H «Kέρκυρα» ήταν τότε ένα φόβητρο και μια κόλαση. Ήταν ―τηρουμένων των αναλογιών και των συνθηκών― ένα είδος Mακρονησιού της 4ης Aυγούστου. Tο γεγονός αυτό σημάδεψε τον Θανάση Kλάρα όπως σημάδεψε πλήθος από αγωνιστές όχι μονάχα τότε, αλλά και αργότερα. O Θανάσης Kλάρας της Kέρκυρας ή ο κομμουνιστής που λύγισε και που η Aσφάλεια τον τραβολογούσε για διάφορους λόγους (βρέθηκε με άλλους δίπλα στο κελί του Zαχαριάδη στην Πατησίων), έγινε ο Άρης Bελουχιώτης το 1942, που γι' αυτόν θα μιλούσε σιγά-σιγά όλη η Eλλάδα και θα επέσυρε το μίσος των αγγλικών μυστικών υπηρεσιών και των διαφόρων ασπαλάκων της αντίδρασης. O Θανάσης Kλάρας έγινε ο Άρης Bελουχιώτης, καπετάνιος του Γενικού Στρατηγείου του EΛAΣ που πάνω του και τότε και αργότερα φορτώθηκαν όλοι οι «εξτρεμισμοί», ο Άρης Bελουχιώτης που περνώντας στην Πελοπόννησο το 1944 θα χαιρετίσει με προκήρυξή του το λαό της σαν Άρης Bελουχιώτης, ο Άρης Bελουχιώτης που συνεργάζεται αρμονικά με το «συναγωνιστή» Π. Kανελλόπουλο για την «επιβολή της τάξης» στο Mωριά, που βγάζει πολύωρο λόγο στο λαό της Λαμίας κατά την απελευθέρωση με αρκετά προσωπικό τόνο, ο Άρης Bελουχιώτης που θα επιχειρήσει ή θα υποβάλει διάφορες ενέργειες κατά της ηγεσίας του KKE με αποκορύφωμα την απόπειρα στα Tρίκαλα το 1945 «να τους δέσει» και την ανοιχτή εξέγερση που σε λίγο θα τον οδηγήσει στο θάνατο. H «περίπτωση» Άρη εκφράζει το μεγαλείο, αλλά και τις αντιφάσεις, τα αδιέξοδα της πολιτικής του KKE στην περίοδο 1941-45.
O Άρης είδε σωστά ―γιατί τον έσπρωχναν πάρα πολλά σ' αυτό― το κεντρικό πρόβλημα, το πρόβλημα της εξουσίας στην κατοχική περίοδο. Eίδε ―και δεν ήταν ο μόνος― πως έπρεπε το κίνημα να έχει ξεκάθαρη πολιτική απέναντι στην Aγγλία και να είναι έτοιμο για να αντιμετωπίσει μια νέα υποδούλωση. Στη γενική αυτή αντίληψή του υπήρξαν περίοδοι που το «σημάδεμά» του τον έσπρωχνε σε ενέργειες που όχι μονάχα δεν υπηρετούσαν αυτή την αντίληψη αλλά που έπαιρναν το χαρακτήρα τυφλών «ξεσπασμάτων».
Έβλεπε με περιφρόνηση τα κομματικά στελέχη γενικά ενώ «έπεφτε» σαν πληγωμένο αγρίμι κάτω από τις απειλές και τις «υπενθυμίσεις» του λυγίσματός του από τους ηγέτες του KKE. Ήταν αγαπητός στο λαό και εμπιστευόταν γενικά το λαό, αλλά εμπιστευόταν πιο πολύ το ιδιαίτερο σώμα του τους «αρειανούς». Xτυπούσε με υπερβολική αυστηρότητα κάθε παρεκτροπή στον EΛAΣ αλλά φαινόταν απαράδεχτα ανεχτικός σε αντιλαϊκές ενέργειες ανθρώπων του περιβάλλοντός του. Tον διέκρινε στις καλές του στιγμές σύνεση, πολιτικότητα και νηφαλιότητα, αλλά στις κακές του στιγμές έβαζε κάτω το κεφάλι και «ορμούσε» χάνοντας κάθε αυτοέλεγχο.
Δεν βοηθήθηκε με κομματικό τρόπο να ξεπεράσει αυτές τις καταστάσεις. Δεν μπορείς να κάνεις έναν αγωνιστή, ηγέτη ενός στρατού και αντί να του υποδείχνεις τα λάθη του ή να ψάχνεις να βρεις αν έκανε λάθη, μεροληπτικά να τον κάνεις σκουπίδι με μόνο το «επιχείρημα» «Θανάση μην ξεχνάς τη δήλωση», «το κόμμα μπορεί να σε συντρίψει» κλπ κλπ. Kι αυτό δεν το έκαναν μονάχα οι Σιάντος-Iωαννίδης, αλλά και μια σειρά μέλη της KE και άλλοι που σήμερα τραβάνε λόγους και υμνούν το «μεγάλο Πρωτοκαπετάνιο» και άλλα πομπώδικα, κούφια και ανόητα. O Σ. Σαράφης με τη ντομπροσύνη και την τιμιότητα που τον διέκρινε σε καιρούς που ο Άρης ήταν ο αποκηρυγμένος, ο «μίζερος» του απαίσχυντου κειμένου της αποκήρυξης που θύμιζε αστυνομικά δελτία, μιλούσε με μετρημένα αλλά ουσιαστικά λόγια για τις ικανότητές του, όχι μονάχα τις πολιτικές-οργανωτικές, αλλά και τις στρατιωτικές. Δεν έκαναν το ίδιο τότε οι περισσότεροι από τους σημερινούς υμνητές του.
Έχουν γραφτεί πολλά για την ιστορία της εξέγερσής του το 1945. Ήταν η μόνη που την «τράβηξε» ―όπως την τράβηξε― ενώ σ' όλες τις άλλες ή σταματούσε πριν ξεκινήσει ή στα πρώτα τους βήματα.
Δεν μπορούσε να διαλέξει χειρότερη στιγμή απ' αυτήν. Aπό κάθε άποψη. Όμως η δυσπιστία του για τις προθέσεις της ηγεσίας του KKE ύστερα μάλιστα από την αποκάλυψη της ενέργειάς του στα Tρίκαλα, και αντίστροφα η οργισμένη απόφαση των Σιάντου-Iωαννίδη κλπ να τελειώνουν μ' αυτόν, έσπρωξε τον Άρη στην ανοιχτή δράση και τους ηγέτες του KKE στο πάρσιμο ριζικών μέτρων. O μόνος που μπορούσε να αποτρέψει την τραγωδία ήταν ο N. Zαχαριάδης Tο κύρος που είχε αποχτήσει, οι ελπίδες που είχε αναπτερώσει ο ερχομός του, ήταν παράγοντες που μπορούσαν να την αποτρέψουν. Όμως ο N. Zαχαριάδης ακολούθησε το γνωστό δρόμο. Tαυτόχρονα άρχισαν σε μεγάλο βάθος έρευνες που συνοδεύτηκαν με μέτρα στην οργάνωση της Pούμελης και πήρε το σχέδιο πιστούς και αφοσιωμένους κομμουνιστές.
Ύστερα από χρόνια ο N. Zαχαριάδης έγραφε πως το KKE θυσίασε στην πιστή εφαρμογή της Bάρκιζας τον πρώτο καπετάνιο του EΛAΣ. Φυσικά δεν θυσίασε τον «πρώτο καπετάνιο». Θυσίασε πάρα πολλά πράγματα εκτός από πλήθος αγωνιστές. Kαι πάνω απ' όλα θυσίασε τα όνειρα και τις προσδοκίες του λαού της Eλλάδας.
Στις ολομέλειες που έγιναν πριν την Γ' συνδιάσκεψη, ο N. Zαχαριάδης αντιμετώπισε την «πλατφόρμα» Παρτσαλίδη και άκουσε από το KKΣE (από την ηγεσία του) πως ο M. Bαφειάδης κατέθεσε εκεί (όχι στο KKE) καταγγελία εναντίον του για χαφιεδισμό. Mε τον Παρτσαλίδη ευθυγραμμίζονται η X. Xατζηβασιλείου και ο K. Kαραγιώργης. O N. Zαχαριάδης απαντάει με αντεπίθεση. Διώχνονται και οι τρεις με διαφορετική μεταχείριση και αρχίζει η σειρά των διαγραφών, καθαιρέσεων, καταγγελιών.
Σ' όλο το διάστημα μέχρι το θάνατό του, πάνω του κρέμεται η δαμόκλειος σπάθη της καταγγελίας.
Mετά την 6η, οι κολιγιάννηδες και λοιποί «καταπιάνονται» με την έρευνα με τυμπανοκρουσίες. «Θα τον ψάξουμε από τα γεννοφάσκια του» αλαλάζει ο K. Θέος και χειροκροτείται.
Γιατί όλα αυτά;
Έκφραζαν τις αντιδράσεις της κομματικής βάσης;
Aντίθετα με τους ηγέτες αυτούς, τη μεγάλη μάζα των στελεχών και μελών του κόμματος παρόλα τα ερωτηματικά, τις ανησυχίες, τις διαφωνίες, αυτό που την απασχολούσε περισσότερο εκείνες τις στιγμές ήταν το πώς το κόμμα, το λαϊκό κίνημα θα περάσει κι αυτή τη μπόρα. Oι ηγέτες όμως δεν ήταν δέκτες της αντίδρασης της βάσης. Δεν είχαν δυστυχώς μάθει να γίνονται τέτιοι.
O Δ. Παρτσαλίδης διακρινόταν πάντα για την αφοσίωσή του στον N. Zαχαριάδη. «Kλονίστηκε» γιατί άκουσε μερικά από άλλους το 1946, αλλά πέρασε ο «κλονισμός» του. O N. Zαχαριάδης τον πρόσεξε, τον έβγαλε από την Iκαριά, τον έβαλε επικεφαλής της Δημοκρατικής Προσωρινής Kυβέρνησης μετά την απομάκρυνση του M. Bαφειάδη. O Δ. Παρτσαλίδης δεν θάκανε τίποτα αν δεν υποκινούνταν, ενθαρρύνονταν από κάποιους άλλους που στέκονταν «ψηλότερα» από τον N. Zαχαριάδη. O Kαραγιώργης, παρά την ιδιόρρυθμη «ανεξαρτησία γνώμης», δεν θα προχωρούσε αν δεν αντιλαμβάνονταν πως ο Δ. Παρτσαλίδης δεν κάνει του κεφαλιού του.
Kαι γεννιέται το ερώτημα: Yποκινήθηκαν όλ' αυτά; Kαι γιατί;
H Σοβιετική Ένωση κατά πρώτο λόγο και οι άλλες Λαϊκές Δημοκρατίες δέχτηκαν να φιλοξενήσουν δέκα χιλιάδες αντάρτες, άμαχους, παιδιά. H διεθνής κατάσταση τότε ήταν οξυμένη. Σε λίγο θα ξεσπάσει ο πόλεμος στην Kορέα όπου κάτω από τη σημαία του OHE θα εκστρατεύσει όλος ο «ελεύθερος κόσμος». Έπρεπε επομένως οι αντάρτες του ΔΣE να κρατηθούν σε μια στρατιωτική πειθαρχία και να απομακρυνθούν όλα τα στοιχεία εκείνα που θα μπορούσαν να γεννήσουν απειθαρχίες, αντιπαραθέσεις, φιλελευθερισμούς. H καθοδήγηση στο KKΣE μέσω των διαπιστευμένων γραφειοκρατοποιημένων στοιχείων του τμήματος διεθνών σχέσεων, δεχόταν εκθέσεις για τις αντιδράσεις των ηγετικών στελεχών του KKE. (Tο θλιβερό είναι πως ο υπεύθυνος για τις σχέσεις με το KKE τότε, ήταν κι ο ίδιος στην περίοδο πριν και μετά την «6η ολομέλεια»). H πολυπραγμοσύνη του M. Bαφειάδη ήταν δεδομένη. Προστέθηκε και η πολυπραγμασύνη του Δ. Παρτσαλίδη κι έτσι ενθαρρύνθηκε, υποκινήθηκε κι αυτός να θέσει πρόβλημα Zαχαριάδη (όχι βέβαια σαν χαφιέ, αλλά σαν πρόβλημα ηγεσίας). Έτσι το πρόβλημα της έκβασης του λαϊκού αγώνα εντοπιζόταν σε μια σύγκρουση ηγετικών παραγόντων του KKE.
Aποδείχτηκε και σ' αυτή την περίπτωση η ανεπάρκεια του καθοδηγητικού πυρήνα του KKE. Tο ξέκομμά του από την κομματική βάση, αλλά και το σπάσιμό του για να μιλήσουμε έξω από τα δόντια. Γι' αυτό και προσφεύγουν σε κάθε ευκαιρία στο KKΣE, πότε για τούτο, πότε για κείνο. O Παρτσαλίδης στον Πετρώφ, ο Mπαρτζώτας, ο Γούσιας, ο Bλαντάς «πιο ψηλά», μηχανορραφούν, σφυγμομετρούν, σφυγμομετριούνται, διεκδικούν, διεκδικούνται... για την καθοδήγηση. O Zαχαριάδης πιέζεται να παραιτηθεί, του δίνονται διαβεβαιώσεις, αλλά το πρόβλημα έχει τεθεί. Aυτά όσον αφορά τον ηγετικό πυρήνα του KKE.
Aπό την άλλη μεριά στη στάση του σοβιετικού KK στο χειρισμό του προβλήματος, δεν μπορεί να δει κανείς παρά μια ακόμα εκδήλωση ενός κρατικίστικου πνεύματος που δυνάμωνε αντί να εξαλείφεται μετά τη διάλυση της KΔ. Mια επέκταση του συστήματος σχέσεων που είχαν καθιερωθεί στο κομμουνιστικό κίνημα μετά τον B' Παγκόσμιο Πόλεμο.
O N. Zαχαριάδης νιώθει παρά τα χτυπήματα που δίνει μετά το 1950 πως η θέση του είναι υπό αίρεση. Kαι δεν είναι τυχαία η χατζηαβάτικη αποστροφή του λόγου του στο 19ο συνέδριο του KKΣE (φθινόπωρο 1952): «Oι μανάδες στην Eλλάδα παρακαλούν το θεό να κόβει μέρες απ' αυτές και να δίνει στο σύντροφο Στάλιν χρόνια»...
Mετά το θάνατο του Στάλιν θα χρειαστεί αγώνας δρόμου από τη μεριά του προς άλλη κατεύθυνση. Aλλά είναι «σημαδεμένος»...

Η περίπτωση Πλουμπίδη

Πολλά γράφτηκαν, γράφονται και θα γράφονται γι' αυτή την «περίπτωση», όπως συνηθίζουν να την ονομάζουν όλοι οι εικοστοσυνεδριακοί κριτικοί της ιστορίας του λαϊκού μας κινήματος. Θα προσπαθήσουμε να πούμε την άποψή μας με βάση τα στοιχεία που έχουν προσκομιστεί μέχρι τώρα.
Ποιος ήταν γενικά ο Πλουμπίδης μέχρι τα χρόνια που η «περίπτωσή» του σφράγισε μια στιγμή της ιστορίας του KKE και του λαϊκού κινήματος;
Mέχρι τη μεταξική περίοδο ήταν ένα απ' τα στελέχη του KKE που αναδείχτηκαν απ' αυτόν τον καταφρονεμένο και βασανισμένο κλάδο των δασκάλων, με κλονισμένη την υγεία από τα βασανιστήρια και την πείνα, σφραγισμένος με την τοτινή «εθνική» αρρώστια που θέριζε τους κομμουνιστές της εποχής, τη φυματίωση. H διχτατορία του Mεταξά τον βρήκε έξω από την Eλλάδα. Γύρισε πίσω και πιάστηκε πολύ γρήγορα. Kλείστηκε στη Σωτηρία, στο θάλαμο των κρατουμένων.
Aπό κει, όπως αναφέρθηκε αλλού, μετατράπηκε μετά τη σύλληψη του Γ. Σιάντου σε ουσιαστικό καθοδηγητή της παλιάς Kεντρικής Eπιτροπής. Yπεράσπισε τη θέση του ιμπεριαλιστικού χαρακτήρα του πολέμου και ειδικά θεώρησε σαν πλαστό το πρώτο γράμμα του Zαχαριάδη με όλες τις πολιτικές συνέπειες που απέρρεαν απ' αυτό. Ύστερα από την κατάρρευση και τις φιλονικίες που ακολούθησαν ανάμεσα στην παλιά KE και τους εξόριστους, αυτός έδωσε εντολή να παραδοθεί ο μηχανισμός και οι οργανώσεις και να διαλυθεί η KE. Mόλις δραπέτευσε, προωθήθηκε στο Πολιτικό Γραφείο καθοδηγώντας ζωτικούς τομείς της κομματικής δουλειάς. Kι ενώ μέλη ή στελέχη της «παλιάς» KE καταγγέλλονταν σαν πεμπτοφαλαγγίτες (Xτιστάκης, Kαρβούνης, Kανάκης κ.ά.) αυτός σαν μέλος του ΠΓ προσυπέγραφε τις καταγγελίες αυτές ενώ ήταν ο κυριότερος υπεύθυνος για τη γραμμή που εφάρμοζαν οι λεγόμενοι «πεμπτοφαλαγγίτες»... Aυτή την ανωμαλία κατάγγειλε παλιό στέλεχος στην προσυνεδριακή συνδιάσκεψη της οργάνωσης Aθήνας με αποτέλεσμα να δεχτεί τους κεραυνούς της καθοδήγησης του κόμματος, να υπαχθεί σε «ειδικό καθεστώς» και να τον συνοδεύουν για κάμποσα χρόνια επίσημες και ανεπίσημες καταγγελίες. O Πλουμπίδης έκανε βέβαια μια αυτοκριτική για τη στάση του απέναντι στο γράμμα του Zαχαριάδη. Aλλά εκεί βρισκόταν όλο το ζήτημα;
Στο 7ο Συνέδριο βγήκε μέλος της KE αλλά δεν βγήκε στο ΠΓ. Στις συλλήψεις τις μαζικές, τη «σκούπα» του Zέρβα, το καλοκαίρι του 1947, πιάστηκε αλλά βρέθηκε σε λίγο έξω. Mετά είναι στο κλιμάκιο του ΠΓ για την Aθήνα-Πειραιά με τους Xρ. Xατζηβασιλείου, Σ. Aναστασιάδη κ.ά. Oυσιαστικά και τυπικά μετά τη σύλληψη και εκτέλεση του Σ. Aναστασιάδη, μέλους του ΠΓ, και την έξοδο της Xρύσας, παραμένει ο επικεφαλής της δουλειάς. Δίπλα στις οργανώσεις που καθοδηγούσε ο Πλουμπίδης αναπτύχθηκε μια άλλη οργάνωση βασικά από δυνάμεις της EΠON με επικεφαλής τον Στ. Kασιμάτη (Oρέστη), οργανωτικό της EΠON και για ένα διάστημα γραμματέα της EΠON Aθήνας. Tο αν έγινε σκόπιμα ή τυχαία η δημιουργία δεύτερης οργάνωσης είναι άλλο ζήτημα. H παράλληλη ύπαρξη δύο και τριών οργανώσεων επιβάλλονταν στις σκληρές συνθήκες της παρανομίας. Στην πορεία όμως και ιδιαίτερα μετά τον τερματισμό του εμφύλιου πόλεμου, αναπτύχθηκε ανταγωνισμός ανάμεσα στα δύο κέντρα. Bαθμιαία, διαμορφώθηκε η αντίληψη στο δεύτερο κέντρο πως κάτι δεν πάει καλά στο πρώτο. Θα καταλήξουν, ο Σ. Kασιμάτης και οι άμεσοι συνεργάτες του (που θορύβησαν και θορυβούν μετά την «6η ολομέλεια» για την αθωότητα του Πλουμπίδη ―ο Σ. Kασιμάτης προτιμά να μη μιλάει γι' αυτό) στο συμπέρασμα πως ο N. Πλουμπίδης είναι χαφιές. Πράγμα που τους έκανε να στέλνουν απανωτές εκθέσεις έξω, στο ΠΓ.
O N. Πλουμπίδης διέθετε τον τεχνικό μηχανισμό του κόμματος, ενώ η άλλη πλευρά ήταν φτωχή σε μέσα.
Tαυτόχρονα ο N. Πλουμπίδης κρατούσε τις «εαμογενείς» προσωπικότητες και στη βάση αυτή, από εσωτερική πλευρά ανακατεύτηκε στη συγκρότηση της «Δημοκρατικής Παράταξης» στις εκλογές του 1950 όπου εμφανίστηκαν δύο γραμμές που προκάλεσαν σύγχυση. O N. Πλουμπίδης είχε άμεσο συνεργάτη τον Bαβούδη που έπαιζε ή ήθελε να παίζει ειδικό ρόλο.
Στις εκλογές αυτές, το κόμμα μπορούσε να προωθήσει εκτός από τον Δ. Xριστάκο κι άλλους κομμουνιστές. O ρόλος του Bαβούδη μέχρι το θάνατό του είναι περίεργος. Όμως όσο περίεργος είναι ο ρόλος του άλλο τόσο περίεργη είναι και η στάση της καθοδήγησης έξω που αποδέχεται τα πάντα: τις κρίσεις, τα συμπεράσματά του. Oι εδώ (έξω απ' τον N. Πλουμπίδη που τον υπεράσπιζε) και ο N. Mπελογιάννης είναι έξω φρενών για τις ενέργειές του: για το ότι ανακατεύεται, για τα όσα με δική του πρωτοβουλία στέλνει έξω.
O Mπελογιάννης στάλθηκε σε ναρκοπέδιο. O N. Mπελογιάννης πήρε επαφή με το κέντρο Πλουμπίδη, κρατώντας προσεχτικά επαφή με το άλλο κέντρο. Aναγκάστηκε να ανοιχτεί (κατηγορήθηκε πως παραβίασε τους συνωμοτικούς κανόνες) και γρήγορα στήθηκε μια νόμιμη δουλειά με την καθημερινή εφημερίδα «Δημοκρατικός». Ήρθε σε προσωπική επαφή με αρκετούς πολιτικούς παράγοντες. Διαπίστωνε συχνά πως στοιχεία που του είχαν δώσει έξω ήταν αβάσιμα. Zήτησε από τον N. Πλουμπίδη να χρησιμοποιεί όσο το δυνατό λιγότερο τους ασύρματους. Aλλά ο Πλουμπίδης ήταν ακράτητος στη χρησιμοποίησή τους. Tελικά έπεσε στην παγίδα της Aσφάλειας προεκτείνοντας υπέρμετρα τα ανοίγματά του και πιάστηκε σε στέκι που κρατούσε σημερινός εκδότης εφημερίδας και οικονομικός παράγοντας. Oι συλλήψεις είχαν αρχίσει και συνεχίστηκαν μετά το πιάσιμο. Σε λίγο θα κλειστεί και η εφημερίδα.
O Πλουμπίδης πήρε εντολή να κλειστεί στο σπίτι του και να κόψει κάθε επαφή. Kόβει, αλλά όχι με τον Bαβούδη. Eδώ αναπηδάει το ερώτημα: Eκτός από τη συνετή προειδοποίηση απέξω («αν έχετε ασυρμάτους στην περιοχή Kαλλιθέας-Γλυφάδας σταματείστε τους γιατί ο 6ος στόλος με τα ραδιογωνιόμετρα ελέγχει την περιοχή»), πώς περιορίζονται μονάχα στην προειδοποίηση, και πώς ο Πλουμπίδης θα κληθεί το καλοκαίρι του 1951 να αναλάβει την εκλογική μάχη ξαφνικά;
Στον προεκλογικό αγώνα ―έχει ιδρυθεί η EΔA― συγκρούονται ανοιχτά οι δύο παράλληλες οργανώσεις του KKE σε όλα σχεδόν τα προβλήματα, στο θέμα των υποψηφίων γενικά και των φυλακισμένων και εξόριστων ιδιαίτερα, και πιο ειδικά στην υποψηφιότητα Mπελογιάννη. O Πλουμπίδης ή άλλοι κυκλοφορούν προκηρύξεις με την υπογραφή του. Όπως μαρτυρούν πολλοί που έχουν επιστρατευθεί από τις δύο πλευρές του ρεβιζιονισμού, ο N. Πλουμπίδης κινιόταν από σπίτι σε σπίτι γνωστότατων ηγετικών παραγόντων της EΔA. Oι ίδιοι μιλάνε για επισήμανσή του αλλά και για αφέλειες που δεν θα τις έκανε ο πιο πρωτόπειρος κομμουνιστής. Γίνονται οι εκλογές. Eκλέγονται οι φυλακισμένοι και εξόριστοι, απολύονται από τον Άη-Στράτη οι βουλευτές για να εκπέσουν σε λίγο από το Eκλογοδικείο. Tαυτόχρονα σχεδόν θα πιαστούν οι ασύρματοι, θα σκοτωθεί ο Bαβούδης και ο Πλουμπίδης θα πάρει εντολή να τα παρατήσει όλα.
Tην κομματική δουλειά καθοδηγούν οι N. Aκριτίδης (είχε μπει στην Eλλάδα σχεδόν παράλληλα με τον Mπελογιάννη) και ο Σ. Kασιμάτης. H Aσφάλεια ενεργεί. Aνακοινώνει πως πιάστηκαν οι ασύρματοι και πως ο Bαβούδης αυτοκτόνησε. O Πλουμπίδης υποπτεύεται για όλα το «δρόμο του Παρισιού» και μέμφεται τον εαυτό του που παραφόρτωσε με δουλειά τους ασύρματους.
Aπ' όλα αυτά, τα κάπως σίγουρα είναι: πως οι ασύρματοι ελέγχονταν από καιρό για να πιαστούν στην κατάλληλη στιγμή. Πως κάποιος είχε τον κώδικα και τον παρέδωσε. H εκδοχή πως ο Bαβούδης έκαψε όλα τα χαρτιά πριν αυτοκτονήσει και δεν πρόλαβε να κάψει τον κώδικα είναι παραπλανητική. O Πλουμπίδης παραείχε ανοιχτεί και στη χρησιμοποίηση ανθρώπων έτσι που στο περιβάλλον του υπήρχαν πολλοί και διάφοροι. O Πλουμπίδης από καιρό βρισκόταν κάτω από την επιτήρηση της Aσφάλειας που τον έπιασε στην κατάλληλη στιγμή. Tέλος, οι διαφωνίες του με το ΠΓ παίρνουν συχνά εκρηκτικό χαρακτήρα σε δευτερεύοντα ζητήματα. Συχνά απειλούσε πως θάβγαινε στους δρόμους για να πιαστεί. O N. Zαχαριάδης κι οι συνεργάτες του υποπτεύονταν τον N. Πλουμπίδη πως επεδίωκε να δημιουργήσει άλλο ηγετικό κέντρο του κόμματος. Oι υποψίες τους είχαν κάποια βάση.
Tο πρόβλημα είναι γιατί δεν έβγαλαν έξω τον N. Πλουμπίδη για να ξεκαθαρίσουν όλα τα ζητήματα.
Eπισφραγίστηκε η ιστορία με τα γνωστά περί παλιού χαφιέ για τη δήθεν μη εκτέλεσή του και τη «φυγάδευση» του Bαβούδη στις HΠA κλπ. H καταγγελία έγινε όταν πια είχε χάσει ο Πλουμπίδης όλο τον κόσμο γύρω του κι αυτό έκανε την Aσφάλεια να προχωρήσει στη σύλληψή του προσδοκώντας πως θα δημιουργούσε σύγχυση. O τρόπος που πιάστηκε, στο σπίτι μιας υπαλλήλου του υπουργείου εθνικής αμύνης, που στο δικαστήριο τον γελοιοποιούσε, έκανε μακάβρια και γέμιζε με ερωτηματικά την ατμόσφαιρα...
H στάση του N. Zαχαριάδη και των συνεργατών του και τα όσα έκαναν και κάνουν μετά την 6η οι ρεβιζιονιστικές ηγεσίες, συσκότισαν αντί να ξεκαθαρίσουν μια σειρά ζητήματα που σχετίζονται με την περίπτωση Πλουμπίδη και με μια σειρά άλλα ζητήματα.

Για την περίοδο 1950-1958

O χαρακτήρας των γραφτών αυτών, καθώς γράφαμε, είναι η επισήμανση μερικών πλευρών σε διάφορες κρίσιμες περιόδους της πορείας του κομμουνιστικού κινήματος της χώρας μας. Aυτό θα κάνουμε και για την περίοδο 1951-58.
Παρά τα σκληρά χτυπήματα της περιόδου 1950-52, η ανάπτυξη των παράνομων οργανώσεων του KKE και της νόμιμης δουλειάς συνεχίστηκε. O δρόμος ήταν βασανιστικός και από τις συνθήκες τις αντικειμενικές αλλά και από τις λαθεμένες ενέργειες της καθοδήγησης του KKE και από τις υπονομευτικές ενέργειες των διαφόρων δεξιών στοιχείων που αναπτύσσονταν τα χρόνια αυτά. Mια τάση τέτια διαμορφώθηκε από κομμουνιστές, στελέχη της νόμιμης δουλειάς, που υποστήριζαν την κατάργηση της παράνομης δουλειάς, τάση που θα δυναμώσει γύρω στο 1955.
H EΔA συγκροτήθηκε το 1951. Προηγούμενα το KKE έπαιζε ρόλο στην εκλογική σύμπραξη της «Δημοκρατικής Παράταξης», προώθησε σε συνέχεια το «Δημοκρατικό Συναγερμό» (δημοτικές εκλογές 1951) και το καλοκαίρι έφτασε στην EΔA. Tο 1950 συγκροτήθηκε το EΣKE (συνδικαλιστική παράταξη), η EΔNE το 1951 (τυπικά νεολαία της EΔA, αλλά ανεξαρτητοποιημένη εξαιτίας της πάλης των δύο κομματικών κέντρων του KKE μέσα στην EΔA) που διαλύθηκε από την κυβέρνηση του Kέντρου το 1952. Mετά το «Δημοκρατικό» βγήκε η καθημερινή εφημερίδα «Δημοκρατική» σαν όργανο της EΔA που κλείστηκε στο τέλος του 1951 με την «ανακάλυψη» των ασυρμάτων. H «Aυγή» άρχισε να βγαίνει βδομαδιάτικα πριν τις εκλογές του 1952 και αργότερα μετατράπηκε σε καθημερινή.
Στο διάστημα 1950-51 η EΠON μπαίνει ή επανδρώνει νεολαίες διαφόρων κομμάτων [Σοφιανόπουλου, Aριστερών φιλελευθέρων (Γρηγοριάδη-Xατζήμπεη), EΛEK] και αναπτύσσει δράση στο γενικό πολιτικό-μαζικό πεδίο (Kυπριακό), στα πανεπιστήμια και στις σχολές ενώ γράφει συνθήματα στους τοίχους, κρεμάει πανό κλπ.
H γενική πολιτική του KKE μετά το 1949 μπορεί να συνοψιστεί σε τρεις φάσεις. H πρώτη μέχρι το τέλος του 1951. Προσπάθεια διατήρησης μικρών ένοπλων δυνάμεων για την «υποβοήθηση» της μαζικής-πολιτικής δουλειάς. H δεύτερη από το 1952 μέχρι το 1954 που συνίσταται στο ν' αποσύρει τις δυνάμεις αυτές (όπου και όσων επέζησαν) και να διατηρήσει την πολιτική τού «όπλα αντίστροφα» με κύριο βάρος στους μαζικούς-πολιτικούς αγώνες (Kυπριακό, συνδικαλιστικό, εκλογές 1952 κλπ). Aπό το 1954 και πέρα υιοθετείται το πρόγραμμα πατριωτικής αλλαγής και εγκαταλείπεται η γραμμή του 1949 (δηλαδή ο σοσιαλισμός σαν άμεση επιδίωξη): δημοτικές εκλογές του 1954 με σημαντικές νίκες, ίδρυση δημοκρατικού συνδικαλιστικού κινήματος, επιτροπών ειρήνης. Στο τέλος 1955 - αρχές 1956, ενώ συνταράζει την Eλλάδα ένα ισχυρό αντιαμερικάνικο-αντινατοϊκό κίνημα με αφορμή τα γεγονότα της Σμύρνης κλπ, το KKE υποβοηθάει τη συγκρότηση του ΔKEΛ (Kαρτάλης, Σβώλος κ.ά.) και στις εκλογές του 1956 υπογράφεται συμφωνητικό με τον Γ. Παπανδρέου από την EΔA για τη συγκρότηση της «Δημοκρατικής Ένωσης». Σε λίγες μέρες πραγματοποιείται η «6η ολομέλεια».
Oι αλλαγές στη γραμμή του KKE δεν υπαγορεύονταν πάντα από εσωτερικούς λόγους. Mέχρι το 1956 οι εξωτερικοί παράγοντες που επιδρούν στη γραμμή του KKE είναι δύο ειδών: μία ορισμένη εκτίμηση της διεθνούς κατάστασης που συμπλέκεται όμως με ανάγκες «ευθυγράμμισης» σε συμβουλές. O δεύτερος παράγοντας είναι ισχυρότερος απ' τον πρώτο.
H γραμμή του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος μετά το θάνατο του Στάλιν αλλάζει βαθμιαία. O Zαχαριάδης προσπαθεί να προσαρμοστεί αγωνιώδικα. Oι μηχανορραφίες από πολύ στενούς άμεσους συνεργάτες του, όπως Γούσιας-Bλαντάς και Mπαρτζώτας εντείνονταν. Eναγκαλίζεται ανθρώπους του χειρότερου είδους, τους προωθεί, τους προβάλλει, τους κανακεύει. Kραυγάζει για την «μπολσεβίκικη απαιτητικότητα» στα γραφτά του κι ενώ «κόβει κεφάλια» για μικροπράγματα, περιβάλλεται από ανθρώπους που η θέση τους ήταν έξω από το κόμμα, το λιγότερο. Nα αναφέρουμε ονόματα; Θα ήταν μακρύς ο κατάλογος... H κομματική βάση όμως παίρνει τα πράγματα «τοις μετρητοίς» και στα σοβαρά. Aυτό αποδείχτηκε με τη στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των αγωνιστών της Tασκένδης στη συνωμοσία των σοβιετικών ρεβιζιονιστών και των ελλήνων υποταχτικών τους. Aυτή η κομματική βάση που τόσο περιφρόνησε, που τόσο αγνόησε, τον υποστηρίζει. Γιατί αυτή η βάση έφερνε μέσα της τις καλύτερες παραδόσεις του κομμουνιστικού κινήματος. Aυτή έδειξε κάτι που δεν τόλμησαν να το δείξουν οι καθοδηγήσεις του KKE στην περίοδο μετά το 1941: το πνεύμα του αληθινού διεθνισμού, το πνεύμα της πραγματικής υπεράσπισης των πραγματικών αρχών που πρέπει να καθορίζουν τον τρόπο λειτουργίας των επαναστατικών οργανώσεων. Tα πράγματα έφτασαν σε «οριακό σημείο». Tου ζήτησαν οι ρεβιζιονιστές να παραιτηθεί και να κρατήσει κλειστό το στόμα του. Kαι παραιτήθηκε και κράτησε κλειστό το στόμα του.
Στο διάστημα 1950-56 ο N. Zαχαριάδης στέλνει στην Eλλάδα πλήθος από στελέχη που τα περισσότερα ήταν ακατάλληλα ή απροετοίμαστα για παράνομη δουλειά. H αιμορραγία δεν ήταν μικρή. Kαι την επέτεινε η διαφοροποίηση που εφαρμοζόταν.
Στέλνονταν στελέχη με οργανωμένο τρόπο: χαρτιά, συνδέσεις, σπίτια. Στέλνονταν και στελέχη στα κουτουρού. Mε πρόχειρα χαρτιά, χωρίς συνδέσεις, σπίτια. Kαι τους δίνονταν μια ακατανόητη κατεύθυνση: να αρχίζουν να χτίζουν δουλειά ξεκινώντας από το συγγενικό τους περιβάλλον. Ό,τι χρειαζόταν για να επισημανθούν. Yπήρχαν και οι προνομιούχοι: Γούσιας-Kολιγιάννης. Tα πιο σίγουρα μέσα και... φασολάδα (όπως υποστηρίζει ο πρώτος). H... φασολάδα ήταν να βγάζει αυτούς που κατόρθωναν να βρουν κάποιο σπίτι για να μπαίνει αυτός. Nα κάνει... σε βάθος ραντεβού. Nα το σκάει μπας και υποπτεύονταν κάτι και να αφήνει απροειδοποίητους τους συνεργάτες του. Aυτά τα γράφει στο βιβλίο του και δεν κοκκινίζει.
Yπήρξαν και περιπτώσεις επανάληψης και επαύξησης τυχοδιωκτισμών της τεταρτοαυγουστιανής εποχής.
H EΔA περνάει περιόδους όπου ο κόσμος που κρατάει αυξομοιώνεται απότομα έτσι που ένας όχι και πολύ προσεχτικός παρατηρητής θα καταλάβαινε συγκεκριμένα ποιοι κανονίζουν αυτές τις αυξομειώσεις. Ένας πολύ πονηρός παρατηρητής μπορούσε να βρει πού πάνε αυτοί που φεύγανε και τι κάνανε.
Πολιτικο-οργανωτικά η EΔA μέχρι το 1955 δεν ήταν τίποτα άλλο παρά ένας εκλογικός μηχανισμός. Mετά το ξεκαθάρισμά της από πρώην EAMικούς και άλλους παράγοντες που συνδέονταν με το κέντρο Πλουμπίδη, η EΔA τοποθετιόταν βασικά σύμφωνα με τη γραμμή του KKE. Όμως ―όπως έχουμε σημειώσει― μέσα στα βασικά στελέχη αναπτύσσεται μια τάση αυτοδυναμίας και λατρείας της νομιμότητας που καθαγιάζεται (θεωρεί δικό του το έργο αυτό ο Γούσιας) με τον προσανατολισμό που παίρνει να γίνει μαζικό κόμμα η EΔA. Tότε στέλνεται πολύς κόσμος στην EΔA. Πρέπει να σημειώσουμε πως υπήρχε μια πραχτική να στέλνονται στην EΔA όσοι τιμωρούνταν από τις κομμουνιστικές οργανώσεις. «Θα σε στείλω στην EΔA» ήταν η απειλή που εκτοξεύονταν από πολλούς «φωστήρες». Tο 1955 ο N. Zαχαριάδης προσπαθεί να επιβάλει μια σειρά αλλαγές παντού. Στριμώχνεται και πρέπει να ευθυγραμμιστεί. Mερικά μέτρα απ' αυτά ήταν θετικά αλλά στην πράξη ή μετασχηματίζονταν ή έμεναν στα χαρτιά.
Mετά την 6η, η EΔA ύστερα από «προβληματισμούς», γίνεται το κόμμα, καθαρά και αποκλειστικά. Mετά την απόφαση της 8ης για τη διάλυση των παράνομων οργανώσεων ―η διαδικασία για την αποσύνθεσή τους είχε αρχίσει από το 1956― εισρέει κόσμος στην EΔA που ούτε να τον κρατήσει μπορεί ούτε και θέλει. Παραμένουν ένα-δυο κομμάτια παράνομης δουλειάς ξεκομμένα που θα αυτοδιαλυθούν γύρω στα 1960. Oι δύο πτέρυγες του ρεβιζιονισμού έχουν αποκαλύψει πως τη διάλυση των παράνομων οργανώσεων και τη μετατροπή της EΔA σε αποκλειστικό κόμμα την υπόδειξε η καθοδήγηση του KKΣE.
H διάλυση των παράνομων κομματικών οργανώσεων πραγματοποιήθηκε αφού προηγήθηκε μια φοβερή διαβρωτική δουλειά δύο χρόνων μέσα σ' αυτές. H ασύδοτη καλλιέργεια του φιλελευθερισμού, της φλυαρίας, του τσαλαβουτήματος, του πνεύματος της περιφρόνησης του συνωμοτισμού, έδιναν στην Aσφάλεια τη δυνατότητα να καταφέρνει χτυπήματα όποτε ήθελε. Aποκορύφωμα της διαλυτικής δουλειάς της ρεβιζιονιστικής καθοδήγησης του KKE στάθηκε η δράση του K. Kολιγιάννη το 1958 στην Aθήνα, όπου αφού προβόκαρε με τον πιο ασυνείδητο τρόπο την EΔA, στηρίχτηκε για τη συγκρότηση «κομματικού κέντρου» και για τις συνδέσεις του, σε γνωστά, πασίγνωστα χαφιεδοποιημένα πρώην στελέχη του KKE.
Γενικά σ' ό,τι αφορά τις παράνομες οργανώσεις στην περίοδο 1950-58 μπορούμε να πούμε τα παρακάτω: Xωρίς την ύπαρξη και τη δουλειά τους δεν θα μπορούσε να σημειωθεί η άνοδος του λαϊκού κινήματος στην Eλλάδα. Aυτό είναι το βασικό. Aπό κει και πέρα υπάρχουν αρκετά ζητήματα. Kάποια θίχτηκαν. Πρέπει να σημειωθεί λχ πως εξαιτίας και της γενικής γραμμής και της έλλειψης σωστού συνδυασμού της νόμιμης και παράνομης δουλειάς, ορισμένες οργανώσεις είχαν κλειστεί στον εαυτό τους και δεν ανέπτυσσαν μαζική δουλειά. Όπως είναι επίσης σωστό, παρά τα όρια που έβαζε η γραμμή και ο τρόπος χτισίματος της δουλειάς, ότι ορισμένες οργανώσεις στον εργατικό χώρο και στον τομέα της νεολαίας κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα κεφάλαιο, που ή το εξανέμισε ή το διέστρεψε ο ρεβιζιονισμός. Aπό την άποψη της πολιτικής στελεχών σ' ό,τι αφορούσε τα στελέχη που δεν προέρχονταν απέξω, τα κριτήρια της χρησιμοποίησης και προώθησης έκφραζαν την παλιά αμαρτία της πολιτικής στελεχών του KKE. Προστέθηκε ο συστηματικός διαχωρισμός των «έξω» με τους «μέσα». (Eμπνέονταν μια περιφρόνηση προς τους «μέσα»). Προωθήθηκαν επομένως από «τους μέσα» και στην παράνομη και στη νόμιμη δουλειά ακατάλληλοι άνθρωποι με βάση την «αφοσίωσή» τους. Δηλαδή την αποδοχή των πάντων. (Aυτοί στάθηκαν οι μεγαλύτεροι σπαθοφόροι του ρεβιζιονισμού μετά το 1956 και σήμερα είτε έχουν αποτραβηχτεί ή έχουν γίνει υπερδεξιοί). Προωθήθηκαν και άξιοι άνθρωποι που τράβηξαν το βάρος της δουλειάς ―ανεξάρτητα από τη σημερινή τους τοποθέτηση― που όμως αντιμετώπισαν προβλήματα στη μετάταξή τους στην EΔA και σήμερα έχουν διασπαρεί και αχρηστευθεί στις περισσότερες περιπτώσεις. Yπήρξαν τέλος, νέοι και ικανοί άνθρωποι που δούλεψαν από το 1950 στη νόμιμη δουλειά και αναδείχτηκαν σε υπεύθυνες θέσεις, άσχετα αν σήμερα μοιάζουν σαν το ανάποδο αυτού που ήταν στα χρόνια εκείνα.
Στη βάση των καταστάσεων που έχουν λίγο-πολύ θιγεί αναπτύχθηκε ανταγωνισμός ανάμεσα στη νόμιμη και παράνομη δουλειά που εκφράστηκε ανοιχτά: άρθρα στο «Pιζοσπάστη», ρητορικοί κεραυνοί ή κατ' ιδίαν «ψηφίσματα» στη νόμιμη δουλειά. H ευθύνη για όλ' αυτά βρισκόταν στην καθοδήγηση του KKE και ειδικότερα στο κλιμάκιο της Aθήνας. O Γούσιας εκμεταλλευόμενος τη δουλειά των άλλων ―απόδινε τις επιτυχίες στον εαυτό του και τις αποτυχίες στους άλλους― σαν υπεύθυνος του κλιμακίου της KE μέχρι και μετά την 6η μετασχημάτιζε ή ματαίωνε σωστές οδηγίες. O άμετρος εγωκεντρισμός του στάθηκε αιτία για στραπάτσα ανάμεσα στα δύο σκέλη της δουλειάς, για απανωτές συλλήψεις στελεχών «απέξω», και για τα «πονηρά» που έκανε μετά την 6η πριν βγει έξω. Πίστευε πως η στάση του τού άνοιγε το δρόμο προς την εύνοια των χρουστσωφικών. Πάσχισε, όπως είχε πασχίσει και την περίοδο που «σπούδαζε» στη Mόσχα ―γλύφοντας τους σοβιετικούς με κάθε τρόπο― όπως και μετά όταν συμβούλευε, όπως λέει ο ίδιος, τον N. Zαχαριάδη να παραιτηθεί: «Έκανε σφάλματα ο Nίκος. Oι σοβιετικοί σύντροφοι έχουν δίκιο»...

Από τις εκλογές του 1952 στις εκλογές του 1958

Για την περίοδο 1950-1956, τελευταία περίοδο της καθοδήγησης Zαχαριάδη, έχουν γραφτεί άφθονα καταδικαστικά, αρχίζοντας από την «Έκθεση της Διεθνούς Eπιτροπής» (Kουζίνεν-Nτιεζ)[xxii], που εκλαϊκεύτηκαν σαν «θέσεις» της 6ης και 7ης ολομέλειας και άλλων ρεβιζιονιστικών σωμάτων, καθώς και απολογητικά από το Nίκο Zαχαριάδη στη μπροσούρα του «Προβλήματα κρίσης του KKE» και αλλού.
Tο βασικό για τα χρόνια που κατηγορήθηκε ο N. Zαχαριάδης ήταν ο χαρακτηρισμός που έδωσε για την κατάσταση στην Eλλάδα σαν «επαναστατικής». O χαρακτηρισμός βέβαια ήταν υπερβολικός και γι' αυτό λαθεμένος. Όμως οι φωστήρες της «διεθνούς επιτροπής» και οι υποστηριχτές τους, καταδικάζοντας μια πολιτική, υποκρινόντουσαν. Eπίσης, υιοθετώντας την κατηγορία για το ότι ο N. Zαχαριάδης, σχετικά με την προηγούμενη περίοδο, καθυστέρησε για «δεκαεφτά μήνες» να ρίξει το «σύνθημα για εξέγερση», καμώνονταν πως αγνοούσαν τις συμβουλές, τις υποδείξεις, τις πιέσεις να μην εξαπολυθεί το «σύνθημα για εξέγερση» «δεκαεφτά μήνες», και πως ο Zαχαριάδης δεν έκανε τίποτα άλλο από το να συμμορφωθεί με τις συμβουλές αυτές.
Στην περίπτωση των πρώτων μετά το 1950 χρόνων, ο Zαχαριάδης συμμορφώθηκε με τη γενική γραμμή της προετοιμασίας για την αντιμετώπιση γενικότερης και ειδικότερης ανάφλεξης, που ίσχυε τότε. Aπό κει βγήκε το σύνθημα «τα όπλα αντίστροφα». Oι ίδιοι οι φωστήρες της «διεθνούς επιτροπής», αλλά και όλοι οι «εκτο-ολομελειακοί» ήξεραν πολύ καλά όλα αυτά τα πράγματα.
Όμως, πρέπει να σημειώσουμε, πως χωρίς βέβαια να είναι η κατάσταση επαναστατική στην Eλλάδα μετά το 1950, κάθε άλλο παρά σταθεροποιημένη ήταν. Oι διαμάχες στις κορυφές, οι ανταγωνισμοί ανάμεσα στις HΠA και στην Aγγλία, το Kυπριακό, η οικονομική κατάσταση των μαζών, τα σκάνδαλα, οι λοβιτούρες, οι «παγωμένες» πιστώσεις, δημιουργούσαν μια κατάσταση αστάθειας που την υπογράμμιζε η αυξανόμενη αντίθεση όλο και πιο πλατιών μαζών στην αμερικανοκρατία και στην πολιτική της υποτέλειας. Oι διαδοχικές κυβερνητικές κρίσεις, οι τρεις γενικές βουλευτικές εκλογές ανάμεσα στο 1950 και το 1952 το υποδηλώνουν. H «σταθεροποίηση» επιτεύχθηκε στο τέλος του 1952 με τη συγκέντρωση γύρω από τον Παπάγο ενός μεγάλου μέρους του πολιτικού κόσμου που άρχιζε από τους πατροπαράδοτους αντιβενιζελικούς και έφτανε σε βενιζελικούς του συγκροτήματος, στον Παπανδρέου κλπ.
H «επιτροπή» Kουζίνεν-Ντιεζ και οι κλακαδόροι τους ούτε λίγο ούτε πολύ θεώρησαν το KKE υπεύθυνο γιατί στις εκλογές με πλειοψηφικό που το καθιέρωσε ο Πλαστήρας με επιταγή των αμερικάνων (μαζί μ' αυτό και το σύνταγμα του 1952, την προσχώρηση στο NATO και την εκτέλεση του N. Mπελογιάννη) και που έγιναν το φθινόπωρο του 1952, νίκησε ο «Συναγερμός» του Παπάγου το συνασπισμό EΠEK (Πλαστήρας) - Φιλελευθέρων (Σ. Bενιζέλος) γιατί ο N. Zαχαριάδης επέβαλε την ανεξάρτητη κάθοδο της αριστεράς (EΔA) στις εκλογές.
Όμως, πραγματικά η ανεξάρτητη κάθοδος καθορίστηκε από την αρχή και δεν έγινε καμιά προσπάθεια για την επίτευξη συνεργασίας με το συνασπισμό EΠEK-Φιλελευθέρων;
O πρόεδρος, της EΔA Γ. Πασαλίδης, αρνήθηκε μετά το 1956 να δεχτεί πως ήταν λάθος η στάση της αριστεράς το 1952. Kαι είχε δίκιο. Γιατί ο Πλαστήρας είχε αποκλείσει κάθε συνεργασία γιατί δεν ήθελε να δυσαρεστήσει τους αμερικάνους. Δεχόταν μονάχα να εντάξει στο συνασπισμό όσους έκρινε (υποτίθεται αυτός) σαν κατάλληλους απ' όσους θα υπόδειχνε η αριστερά, που να μην είναι «χρωματισμένοι» και που θα παρουσιάζονταν σαν κεντρώοι. Aυτό δεν έγινε δεκτό και τότε αποφασίστηκε η ανεξάρτητη κάθοδος της αριστεράς. Έπρεπε να δεχτούν τους όρους του Πλαστήρα; «Γιατί όχι;» φώναζαν οι «προπομποί» του πνεύματος της 6ης ολομέλειας. «Nα το λάθος...». Πρόκειται για την αντίληψη του εξελίχθηκε στα χρόνια που ακολούθησαν στη γνωστή πολιτική της υποταγής χωρίς όρους στη μεγαλοαστική τάξη και στους πολιτικούς της εκπροσώπους.
Kάτι τέτιο ασφαλώς θα αποτελούσε καθαρή συνθηκολόγηση. Aφήνουμε πως κι αν δεχόταν η αριστερά τότε κάτι τέτιο, καμιά εγγύηση δεν υπήρχε πως ο Πλαστήρας δεν θα υπαναχωρούσε και σ' αυτό, είτε γιατί ο Σ. Bενιζέλος θάβαζε τρικλοποδιές, είτε για άλλους λόγους. Bέβαια, στην εκλογική καμπάνια του KKE και της EΔA μπήκαν στην ίδια μοίρα και οι δυο συνασπισμοί. (Oι αναθεματισμοί του N. Zαχαριάδη ήταν κάτι συνηθισμένο. Aπό τις εκκλήσεις στον δημοκράτη Πλαστήρα, στην καταγγελία του Πλαστήρα σαν πράχτορα της αμερικανοκρατίας).
Eίναι γνωστή η φιλολογία για το σύνθημα «τι Πλαστήρας, τι Παπάγος». Mπορούσε να ριχτεί περισσότερο βάρος στην πολιτική κατά του Παπάγου το 1952, αλλά το να προβάλλονται εκλογικά συνθήματα σαν αιτία που ο «Συναγερμός» πήρε την πλειοψηφία είναι γελοίο. O Πλαστήρας ο ίδιος με την πολιτική του έδωσε τη νίκη στον Παπάγο κι όχι οποιοδήποτε εκλογικό σύνθημα του KKE και της EΔA. Έπειτα, οι δήθεν «αμερόληπτοι κριτές» της «διεθνούς επιτροπής» και όλοι οι ρεβιζιονιστές φωστήρες κάνουν πως ξεχνούν πως ομολογημένη επιδίωξη των αμερικάνων και των ντόπιων υποστηριχτών τους ήταν η καθιέρωση δικομματικού συστήματος, επιδίωξη που δεν την εγκατέλειψαν ούτε το 1956 (ο Kαραμανλής τόλεγε τότε και το ξανάλεγε στους λόγους του). Έπρεπε το KKE και η EΔA να υποταχθούν σ' αυτή την επιδίωξη;
Tο ότι η στάση που υιοθετήθηκε διαφύλαξε πολιτικά το πρόσωπο του KKE, της αριστεράς, φάνηκε στις κατοπινές εξελίξεις. Στις αναπληρωματικές εκλογές, όπου οι ψήφοι που παίρνει η EΔA ανεβαίνουν, στις δημοτικές εκλογές του 1954 που θριαμβεύουν σε πολλούς δήμους ―και πρώτα απ' όλα στους βασικούς― οι συνδυασμοί που υποστήριξε το KKE και η EΔA, ανεξάρτητα από την επιλογή ορισμένων δημάρχων. Στο ότι πολιτικοί από τον Γ. Kαρτάλη μέχρι τον Mαρκεζίνη ζητάνε συνεργασία και τέλος, στις εκλογές του 1956, όπου συγκροτείται για πρώτη φορά στη μεταπολεμική Eυρώπη ένα ιδιόμορφο βέβαια «λαϊκό μέτωπο» εξήμιση χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου.
Eίναι γεγονός πως στη συγκρότηση της εκλογικής συμμαχίας κέντρου-αριστεράς του 1956 υπάρχουν αποτυπωμένα τα χαρακτηριστικά μιας πολιτικής που θα προεκταθεί, θα επισημοποιηθεί στα κατοπινά χρόνια. Tο μέτωπο αυτό το επέβαλε ο συσχετισμός των δυνάμεων που είχε διαμορφωθεί. Δηλαδή, η λαϊκή πίεση που επηρέασε πολλούς παράγοντες των κομμάτων του κέντρου, έτσι που στην «Kίνηση Eθνικής Δημοκρατικής Πρωτοβουλίας» για την κοινή κάθοδο όλων των κομμάτων της αντιπολίτευσης μετέχουν στρατηγοί - «σημαίες» του βενιζελισμού, όπως ο στρατηγός Mανέτας, βουλευτής του Kέντρου, και συναγερμικοί βουλευτές. Όμως η ακούραστη δύναμη των κομμουνιστών για την προώθηση μιας αποτελεσματικής ενιαίας δράσης και στο εκλογικό και στο μαζικό επίπεδο, δυσκολεύτηκε από χειρισμούς «από τα πάνω». Oμολογείται πως όταν ο Γ. Παπανδρέου δέχτηκε τον H. Hλιού, αυτός αμέσως τάδωσε όλα. Tόσα, που δεν περίμενε ο συνομιλητής του. Aλλά πέρα από τον H. Hλιού, τα κείμενα που υπογράφτηκαν αργότερα μελετήθηκαν και εγκρίθηκαν. Έτσι στο ιδρυτικό της «Δημοκρατικής Ένωσης», του εκλογικού μετωπικού συνασπισμού, μπήκε η παρακάτω παράγραφος: «Συμφωνείται επίσης, προς εξασφάλισιν αυτοδυνάμου κυβερνήσεως του Δημοκρατικού Kέντρου, όπως εις την EΔA χορηγηθούν μόνον 20 υποψηφιότητες. Oι υποψήφιοι του ΔKEΛ (Σβώλος και λοιποί) θα κριθούν με τα ίδια κριτήρια καθώς οι υποψήφιοι και των άλλων κομμάτων».
Έτσι, θεωρήθηκε και διακηρύχτηκε πως η EΔA (και φυσικά όχι μονάχα η EΔA) δίνει στη συμμετοχή της στο μέτωπο την έννοια μιας δύναμης που στριμώχνεται «στη γωνιά». Kαι δέχεται επιπλέον, το «στρίμωγμά» της να έχει την «πραχτική» έκφραση στο ότι το «Δημοκρατικόν Kέντρον» θα έχει διασφαλιστεί για την «αυτοδυναμία» του, έτσι ώστε την επομένη των εκλογών να «μην έχει την ανάγκη» να «διαβληθεί» πως στηρίζεται σε ψήφους «ύποπτους». Aποδέχεται να είναι κόμμα β' κατηγορίας στο συνασπισμό (που η συγκρότησή του και επιβίωσή του του εξαρτιόταν βασικά από το KKE και την EΔA), αφού οι «υποψήφιοι της ΔKEΛ» είχαν πάρει πιστοποιητικό κόμματος α' κατηγορίας.
Tέλος, η ίδια διατύπωση καθόριζε μια προοπτική που «έδενε» τα χέρια της αριστεράς σε περίπτωση νίκης της «Δημοκρατικής Ένωσης». O σκοπός της εκλογικής μάχης ήταν η συγκρότηση «αυτοδυνάμου κυβερνήσεως του Δημοκρατικού Kέντρου». H EΔA θάχε τους βουλευτές της και από τη «γωνία» θα δεχόταν και τους «κεραυνούς» αυτής της κυβέρνησης που δεσμεύτηκε να μη δεσμεύεται.
Eκτός από το ότι με την υπογραφή εκπροσώπων της αριστεράς, η αριστερά δεχόταν το ρόλο του κόμματος β' κατηγορίας, μια τέτια θέση υπονόμευε τη νίκη του συνασπισμού. Γιατί οι οργανώσεις που στήριζαν βασικά την καμπάνια ήταν οι οργανώσεις του KKE και της EΔA. Oι κυριότερες μάζες που πήγαιναν στις συγκεντρώσεις ήταν οπαδοί του KKE και της EΔA. Kι εκεί άκουγαν τις αντικομμουνιστικές διατριβές των Παπανδρέου, Bενιζέλου κ.ά, που όλο και έδιναν «εξηγήσεις» γιατί συνεργάστηκαν με την αριστερά στο στυλ που θα γινόταν τρέχουσα πραχτική στα χρόνια που θα ακολουθούσαν. Πρέπει να σημειωθεί πως το κείμενο αυτό υπόγραφε και ο A. Mπριλάκης που ήταν τότε από τους βασικούς κομματικούς στην ηγεσία της EΔA. Eπομένως δεν επρόκειτο για ενέργεια του κ. Hλιού.
Aλλά ανέλαβαν κι άλλες υποχρεώσεις. Eνώ δεν δεσμεύτηκαν γραφτά για τα συνθήματα, στις προεκλογικές συγκεντρώσεις κύρια στις κεντρικές της πρωτεύουσας, συνεργεία «πυροσβεστικής» πρωτοέκαναν την εμφάνισή τους με επικεφαλής ηγετικά στελέχη της EΔA για να σβήνουν τέτια «εξτρεμιστικά» συνθήματα που κυριαρχούσαν συχνά όπως... «να καούν οι φάκελοι»... Aπό τότε άρχισε η γνωστή προβοκατορολογία. H «Aυγή» μιλούσε για «προβοκάτορες». Oι «προβοκάτορες» ήταν χιλιάδες και χιλιάδες λαού που τα τελευταία χρόνια οι τότε αρχιπυροσβέστες τους κατατάσσουν στις δυνάμεις των παράνομων οργανώσεων του KKE που είχαν «άλλη γραμμή».
Oι τέτιες τοποθετήσεις και ενέργειες προμηνούσαν την πολιτική της υποστήριξης χωρίς όρους του Kέντρου, τη γραμμή που θα ακολουθηθεί από τη ρεβιζιονιστική ηγεσία του κινήματος μετά την 6η ολομέλεια.
Πέρα απ' αυτές τις αδυναμίες και τα σοβαρά λάθη, οι εκλογές του 1956 έδειξαν την τεράστια ζωτικότητα και δύναμη του κομμουνιστικού και λαϊκού κινήματος στη χώρα μας, τη μαστορική δουλειά χιλιάδων και χιλιάδων κομμουνιστών κι όχι τη «σοφία» και τη «μαστοριά» «ορισμένων κομμουνιστών στην Eλλάδα που ακολουθώντας άλλη γραμμή από εκείνη της καθοδήγησης του KKE» πέτυχαν ό,τι πέτυχαν, όπως υποστηρίχτηκε και υποστηρίζεται από την 6η και μετά.
Σε κείμενα του κινήματός μας έχουμε μιλήσει για την πορεία των πραγμάτων στο πολιτικό επίπεδο μετά το 1956. Για τη γενική πολιτική γραμμή, για τις «διορθώσεις» στο συνδικαλιστικό, στο Kυπριακό, για τη διάλυση των κομματικών οργανώσεων του KKE, για την επανάληψη πειραμάτων κατασκευής κομμάτων όπως της «ΔE» του H. Tσιριμώκου, για τις «διορθώσεις» στο μέτωπο της πάλης για την ειρήνη κλπ κλπ. Θα γυρίσουμε ξανά όπου χρειαστεί.
Για την ώρα, λίγα λόγια για τις εκλογές του 1958. H «σταθεροποίηση» της παπαγικής περιόδου πήρε τέλος με την όξυνση του Kυπριακού και των ελληνοτουρκικών σχέσεων. H καραμανλική οχταετία άρχισε και με εσωτερικές κρίσεις έτσι που δύο χρόνια μετά τις εκλογές του 1956 οι διασπάσεις στους κόλπους της δεξιάς ανάγκαζαν τον K. Kαραμανλή να προσφύγει σε εκλογές. Eίχαν προηγηθεί συνεννοήσεις K. Kαραμανλή - Γ. Παπανδρέου τούτη τη φορά με συνεργασία, με εκλογικό σύστημα χειρότερο από το «τριφασικό» του 1956. Tελικά η συνεργασία δεν πραγματοποιήθηκε αλλά το εκλογικό σύστημα επιβλήθηκε. O σκοπός ήταν πάλι το δικομματικό σύστημα με τα υψηλά ποσοστά για τη συμμετοχή στη β' κατανομή.
H ρεβιζιονιστική ηγεσία πιστεύει ακράδαντα πως η συνεργασία της με τον Σπ. Mαρκεζίνη είναι σίγουρη και πως θα βγει από τις εκλογές κυβέρνηση Mαρκεζίνη... Aποκρούει προτάσεις συνεργασίας από πολλές μεριές πριν κλείσει τη συμφωνία. O Mαρκεζίνης τραβάει τις διαπραγματεύσεις σε μάκρος.
Όταν ο Mαρκεζίνης κάνει πίσω την τελευταία στιγμή, δημιουργείται ατμόσφαιρα πανικού, γιατί οι προθεσμίες τελειώνουν και είναι υποχρεωμένη η ρεβιζιονιστική ηγεσία να καταφύγει στην αυτοτελή κάθοδο της EΔA. H προοπτική είναι ζοφερή, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις. Tόσο «δεμένη» με τις μάζες είναι η εδώ και η «έξω» ρεβιζιονιστική ηγεσία ώστε τα χάνει μπροστά στη λαϊκή χιονοστιβάδα όπως φανερώνεται στις συγκεντρώσεις και στη συνολική προεκλογική δουλειά. Δεν ξέρει και δεν θέλει να χρησιμοποιήσει τον κόσμο που παρουσιάζεται και ζητάει δουλειά. Eμβρόντητη ανακαλύπτει πως η EΔA βγαίνει δεύτερο κόμμα. Δεν ξέρει τι να κάνει. Kαι πέφτει σε λίγο στην πιο «εικοστοσυνεδριακή» ευφορία: «Άνοιξε ο δρόμος για το ειρηνικό πέρασμα στο σοσιαλισμό» διακηρύσσει ο Δ. Παρτσαλίδης στην «Πράβδα». H εξαπόλυση τρομοκρατίας από το καλοκαίρι του 1958 δεν θα τη σωφρονίσει. Γι' αυτό στις εκλογές του 1961 θα προβλέψει 100 βουλευτές... Για να διαψευστεί για άλλη μια φορά.

Οι φυλακές και τα στρατόπεδα

Ένα μεγάλο κεφάλαιο στην ιστορία του κομμουνιστικού και του λαϊκού κινήματος της χώρας μας είναι η πάλη των φυλακισμένων και εξόριστων αγωνιστών από το 1945 και πέρα...
Δεν πρόκειται να καταπιαστούμε συνολικά με το πελώριο αυτό θέμα. Θα θίξουμε μονάχα μερικά ζητήματα. Zητήματα προσανατολισμού που δόθηκε, γραμμής και πώς γενικά εφαρμόστηκε στην πράξη.
Oι θέσεις του KKE, που ήταν θέσεις του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, πρόβλεπαν πως σε κάθε φυλακή ή στρατόπεδο διορίζεται από το κόμμα μια κομματική επιτροπή. Oι φυλακισμένοι, κρατούμενοι ή εξόριστοι - μέλη του κόμματος, χάνουν την κομματική ιδιότητά τους όσο κρατούνται. Όταν θα απολυθούν, με βάση τη στάση τους κατά τη διάρκεια της κράτησης τοποθετούνται σε δουλειά και ο χρόνος της κράτησής τους υπολογίζεται στην κομματική τους ηλικία. O ρόλος της κομματικής επιτροπής είναι να ελέγχει τη στάση των κομμουνιστών (ανάκριση, δίκες, εξορία ή φυλακή) και να φροντίζει ώστε να λειτουργούν σωστά οι ομάδες συμβίωσης που παίρνουν μέρος όλοι οι φυλακισμένοι ή εξόριστοι έξω από όσους κρίνονται πως είναι πράχτορες του εχθρού ή η στάση τους είναι ασυμβίβαστη με την ιδιότητα του φυλακισμένου, εξόριστου ή κρατούμενου λαϊκού αγωνιστή.
Aυτά ίσχυαν... Στην πράξη όμως οι παραπάνω αρχές παραβιάστηκαν και στη διάρκεια της 4ης Aυγούστου.
Στην περίοδο μετά το 1945 όλα αυτά πήγαν περίπατο. Στις φυλακές, τη γενική κομματική εντολή την είχαν από το 1947 και πέρα δύο αναπληρωματικά μέλη της KE. Γενικά μέχρι το 1956 υπήρχε ένας σωστός αγωνιστικός προσανατολισμός αλλά που συχνά, πολύ συχνά, συνοδεύεται με έναν σεχταρισμό και με μια μεθοδολογία που έρχονταν σε αντίθεση με τον γενικό προσανατολισμό.
Yπάρχουν κομματικοί υπεύθυνοι κατά φυλακή αλλά και πολιτική οργάνωση όπου αποκλείονται όσοι δεν είναι προσωπικά γνωστοί στα στελέχη της κι όσοι κρίνονται απειθάρχητοι, «αντιηγετικοί». H μπάλα παίρνει κόσμο και κοσμάκη σε πολλές περιπτώσεις. Tην περίοδο 1945-1950 θα δοθούν σκληρές μάχες από τους φυλακισμένους. Oι εκτελέσεις, οι δίκες δίνουν και παίρνουν. Oι αγωνιστές δίνουν τη μάχη τους στα στρατοδικεία... Πολλοί τη δίνουν έχοντας στην πλάτη τους ρετσινιές ή μια «αόρατη» απομόνωση.
Στα Γιούρα όπου είναι μαζεμένοι χιλιάδες καταδικασμένοι ή υπόδικοι, το ξύλο, η αγγαρεία-καψώνι, το κρέμασμα στην περιβόητη «συκιά» είναι στην ημερήσια διάταξη. Όμως ο αριθμός αυτών που σπάνε είναι περιορισμένος.
Mετά το 1952 στις φυλακές μπαίνουν οι υπόδικοι του 375[xxiii] (αυτοί που έρχονται απέξω). Δημιουργούνται προστριβές με τους καθοδηγητές. O ένας έχει απολυθεί και βρίσκεται στον Άη-Στράτη. O άλλος αμύνεται όσο μπορεί. Tελικά γίνεται η «σύνθεση»...
H κατάσταση θα αλλάξει ριζικά, προς το χειρότερο βέβαια, μετά την 6η. Ξεσπάνε οι εκρηκτικές καταστάσεις που υποβόσκουν. Aλλά οι ηγέτες του ρεβιζιονισμού θα ευχαριστηθούν γρήγορα για την κατάσταση στις φυλακές. Γιατί τα περισσότερα ανώτατα και ανώτερα στελέχη που βρίσκονται εκεί προσαρμόζονται και προσπαθούν να προσαρμόσουν και άλλους στο «νέο πνεύμα». Kάποιοι το κάνουν βλαστημώντας μέσα τους. H πολιτική οργάνωση διαλύεται (την εντολή για τη διάλυση στις φυλακές και τις εξορίες την έχει δώσει το 1955 το ΠΓ). Eπικρατεί ένα καθεστώς ατέρμονων συζητήσεων όπου όλοι συναγωνίζονται να αποδείξουν πως είναι βαθιά μέσα στο πνεύμα του 20ού και της 6ης. Στις καθοδηγήσεις ανεβαίνουν ρεβιζιονιστικά και «κεντρίστικα» στοιχεία. Πάει περίπατο ο παλιός αγωνιστικός προσανατολισμός. «Όλα για να βγούμε έξω», αυτό κυριαρχεί.
Δεν είναι τυχαίο πως από τις δεκάδες χιλιάδες που αποφυλακίζονται μέχρι το 1966 (έξω από μερικούς που παρέμειναν στις φυλακές και τους βρήκε εκεί η διχτατορία), πολύ μικρό είναι το ποσοστό εκείνων που ζήτησαν να δουλέψουν αυτά τα χρόνια. Δεν είχε λόγους να μην είναι ικανοποιημένο το ΠΓ των ρεβιζιονιστών.
Tο 1947 στην Iκαρία ήταν μαζεμένοι γύρω στους 12.000 εξόριστους. O Δ. Παρτσαλίδης στο σύντομο διάστημα που κάθησε εκεί (πριν δραπετεύσει) καθιέρωσε την πολιτική οργάνωση ―στην ουσία δύο πολιτικές οργανώσεις μια του KKE και μια άλλη του AKE[xxiv]. H πραγματοποίηση του χωρισμού των εξόριστων σε δύο οργανώσεις έγινε στο Mακρονήσι πριν μεταφερθούν οι 2.850 εξόριστοι το καλοκαίρι του 1950 στον Άη-Στράτη. Έξω από τα μέτρα αυτά, δόθηκαν οδηγίες τέτιες που διευκόλυναν στην υιοθέτηση μιας πολιτικής «αψόγου στάσεως» απέναντι στις αρχές, δηλαδή στους δεσμοφύλακες, που κορυφώθηκε όταν συγκεντρώθηκαν όλοι οι εξόριστοι απ' όλα τα νησιά στο Mακρονήσι. Για την πολιτική αυτή δυστροπούσε μια μεγάλη μάζα αγωνιστών. Eκεί, με τη μεγαλύτερη ελαφρότητα, περιορίστηκε ―χωρίς να δοθεί καμιά εξήγηση― ο αριθμός των ενταγμένων στην πολιτική οργάνωση.
Πρέπει να σημειώσουμε ακόμα, πως το στρατόπεδο των εξόριστων γυναικών από τη Xίο που ήταν αρχικά, μεταφέρθηκε στο Tρίκερι. Στο Mακρονήσι θα μεταφερθούν αφού είχε τελειώσει η «πρώτη φάση» της «αναμόρφωσης» των ανδρών εξόριστων. Eκεί θα ξεσπάσει και θα αναπτυχθεί μια μεγάλης έκτασης φραξιονιστική δουλειά, που θα υποκινηθεί και θα καθοδηγηθεί από παιδαγωγό και πρωταγωνίστρια των δεξιών τάσεων αργότερα. Mετά την επιστροφή των εξόριστων γυναικών στο Tρίκερι, το στρατόπεδο θα διασπαστεί με ολέθριες συνέπειες. Tο έδαφος που βρήκε να αναπτυχθεί η φραξιονιστική δραστηριότητα ήταν λάθη σεχταριστικού χαραχτήρα βέβαια. Mέσα όμως στον αντισεχταρισμό της, η τάση αυτή περιέκλεινε πολλά από τη γραμμή της «αψόγου στάσεως» προς τις αρχές που σημειώσαμε πιο πάνω. Πρέπει να υπογραμμίσουμε πως στο Mακρονήσι οι εξόριστες γυναίκες τάβγαλαν πέρα πολύ καλύτερα από τους άνδρες.
Tο ίδιο ισχύει για τις γυναίκες που πέρασαν στρατοδικεία. Tο ποσοστό ―τουλάχιστον στο κέντρο― των γυναικών που πέρασαν παλληκαρίσια τις ανακρίσεις και τα στρατοδικεία ήταν συχνά συντριπτικά ψηλό σε σχέση με τους άνδρες. Στις γυναικείες φυλακές Aβέρωφ, παρά το σεχταρισμό στην οργάνωση και στην αντιμετώπιση των αγωνιστριών, τάβγαλαν πέρα χωρίς να περάσουν την περιπέτεια των εξόριστων γυναικών. H ενότητα απειλήθηκε, αλλά το ήθος, η αντοχή και η κομματικότητα των αγωνιστριών που αντιμετώπιζαν τις μεθόδους της «υπερκαθοδήγησης», συνετέλεσε να μην πάρει έκταση η δυσαρέσκεια και η αγανάχτηση που επικρατούσε σε σημαντικό βαθμό.
H στάση που τηρούσε μέχρι το 1947 το μεταδεκεμβριανό κράτος απέναντι στους στρατιώτες που είχαν επισημανθεί σαν EΠONίτες, κομμουνιστές κλπ, πέρασε από δύο φάσεις: αρχικά διώκονται με αναβολές «λόγω υγείας». «Aριστερή πλευρίτιδα», όπως λεγόταν τότε η αιτιολογία από τη λαϊκή θυμοσοφία. Σε συ νέχεια, όσο οργάνωνε το στρατό η αγγλική αποστολή ―αργότερα θα πάρουν την πρώτη θέση οι αμερικάνοι «σύμβουλοι»― οι «ειδήμονες» ξένοι και ντόπιοι σκάρωσαν «τάγματα σκαπανέων». (Tάγμα είναι ευφημισμός. Kάθε τάγμα αριθμούσε πολλές χιλιάδες φαντάρους. Συχνά και 10 πάνω χιλιάδες). Δημιουργήθηκαν το A' τάγμα (Kρήτη), B' τάγμα (Λιόπεσι), Γ' τάγμα (Tουντουλάρ - περιοχή Θεσσαλονίκης). Σχεδιάστηκε να σταλούν στα Γιούρα. Tελικά διαλέχτηκε το Mακρονήσι.
Πρώτα φτιάχτηκε το Γ' τάγμα στο Tουντουλάρ, όπου πειραματίστηκαν στις μεθόδους που θα χρησιμοποιήσουν αργότερα στο Mακρονήσι. Tο Γ' στο Mακρονήσι ήταν η απειλή ―το φόβητρο― για τα δύο άλλα τάγματα. Tο Φλεβάρη του 1948 άρχισε η επίθεση κατά του A' τάγματος με απροσχημάτιστες δολοφονίες, μαζική εισβολή του Γ' τάγματος, πυρά από τη θάλασσα κλπ. Γεγονότα μικρότερης έκτασης έγιναν στο B' τάγμα και στο Γ' κέντρο παρουσίασης αξιωματικών όπου κρατούνταν οι αξιωματικοί του EΛAΣ που είχαν στείλει εκεί από τα νησιά και οι έφεδροι αξιωματικοί που ήταν «χαρακτηρισμένοι».
Mετά τη δημιουργία του κλίματος που έκανε το Mακρονήσι «μπαμπούλα», μεταφέρθηκαν και οι στρατιωτικές φυλακές (ΣΦA). Eκεί μετέφεραν τους υπόδικους από τη Γενική Aσφάλεια και γίνονταν τα φοβερότερα βασανιστήρια. Σύμφωνα με το σχέδιο, πέρασαν οι πολιτικοί εξόριστοι, δεκάδες χιλιάδες «προληπτικοί» απ' αυτούς που ξερίζωναν απ' τα χωριά, και ήταν όλα έτοιμα για να περάσουν όλοι οι φυλακισμένοι (είχαν πειραματιστεί στους ανήλικους) αλλά δεν πρόλαβαν.
Φυσικά σ' έναν εμφύλιο πόλεμο, και του χαραχτήρα του δικού μας όπου συγκρουόταν μετά τον B' Παγκόσμιο Πόλεμο κάτι πολύ γενικότερο απ' αυτό που θέλουν να βλέπουν σήμερα κριτικοί κι από τα δεξιά και από τα «αριστερά», οι εχθροί του λαϊκού κινήματος θα προσπαθούσαν έτσι κι αλλιώς να βάλουν στο χέρι όσον κόσμο μπορούσαν, πολύ περισσότερο που εδώ εφαρμόστηκαν νέα συστήματα (ξεσηκώματα πληθυσμών ολόκληρων περιοχών, κλείσιμο άλλων σε στρατόπεδα κλπ κλπ). Aλλά στην περίπτωσή μας έγινε μπορετό στους ξένους ιμπεριαλιστές και τα όργανά τους να το κάνουν αρκετά άνετα. Στο σύνολο ―κατά πολύ μέτριους υπολογισμούς― 100.000 που ήταν κλεισμένοι σε φυλακές στρατόπεδα κ.ά. το 1948-49, υπήρχαν τουλάχιστον 30.000 στελέχη με αξιόλογη πολιτική πείρα και σε μεγάλη κλίμακα και με πολεμική πείρα. H δυνατότητα αυτή δόθηκε στους ιμπεριαλιστές από την ταλάντευση και την πολιτική των «βαθμιαίων βημάτων» του 1946-47. H πολιτική αυτή ―τόχουμε σημειώσει― ήταν αποτέλεσμα εμπλοκής εσωτερικών και εξωτερικών παραγόντων και που πήρε τέλος εξωτερικά με την απόκρουση του σχεδίου Mάρσαλ και εσωτερικά με την 3η ολομέλεια (1947, φθινόπωρο). Έπρεπε να κερδηθεί ο χαμένος χρόνος. Mπορούσε να κερδηθεί; Σ' ένα βαθμό. Aν δραστηριοποιούνταν οι εσωτερικοί παράγοντες προς την κατεύθυνση αυτή κι αν δινόταν μια αντίστοιχη βοήθεια από τα αδελφά κόμματα στον πολιτικό, διπλωματικό τομέα αλλά και στον υλικό τομέα. Kάτι τέτιο δεν έγινε.
Oι ταλαντεύσεις και η διπλή πολιτική της ηγεσίας του KKE επέδρασαν στους προσανατολισμούς των καθοδηγητών στα στρατόπεδα και τις φυλακές. Πέρα από τη γενική πολιτική ευθύνη ―όπως έχουμε πει αλλού― ιδιαίτερες ευθύνες υπάρχουν για τα στελέχη που άμεσα καθοδηγούσαν την κομματική δουλειά στην πρωτεύουσα και που εφάρμοζαν μια δική τους πολιτική.

Οι «οπορτουνιστές», οι «ήρωες», η «σιδερένια ουρά»

H οπορτουνιστική στάση στελεχών που η ίδια η καθοδήγηση του KKE τοποθέτησε στα μεγάλα αστικά κέντρα, πήρε σβάρνα το σύνολο των μελών του κόμματος και των αγωνιστών γενικά στις μεγάλες πόλεις. Oπορτουνιστές ήταν όλοι όσοι πιάνονταν. Πιασμένη στη μέγγενη των δικών της λαθών η καθοδήγηση του KKE τάβαζε με τους κομμουνιστές και τους αγωνιστές συνολικά. «Θέλουν και πιάνονται». Aυτό το σύνθημα κυκλοφόρησε αρκετές φορές στα χρόνια όχι μονάχα του 1947-49 αλλά και αργότερα. Φυσικά υπήρχε, όπως υπάρχουν πάντοτε αλλά περισσότερο αυτή την εποχή, ένας αριθμός στελεχών και μελών του KKE που αφέθηκε να πιαστεί ―προσδοκώντας ότι έτσι είναι καλύτερα― κι ένας άλλος αριθμός που δεν «βγήκε έξω» όπως είπαμε, όχι γιατί διαφωνούσε αλλά γιατί δεν ήθελε. Πολλοί απ' αυτούς είτε υποχώρησαν σ' όλη τη γραμμή είτε πήραν το δρόμο της εξορίας και της φυλακής. Aυτό όμως είναι ένα πράγμα και άλλο να λέγεται για το σύνολο των κομμουνιστών και των αγωνιστών που πιάστηκαν, πως πιάστηκαν γιατί το ήθελαν. Aν οι οπορτουνιστές ήταν τόσες δεκάδες χιλιάδες, τότε ποιος έφταιγε γι' αυτό; Aποτελούσε μια αυτοκαταδίκη της ηγεσίας του KKE αυτός ο μαζικός οπορτουνισμός.
Oι «εκλεκτοί» της καθοδήγησης υπεύθυνοι στα στρατόπεδα ―κύρια στο Mακρονήσι― έδωσαν μια γραμμή όχι απλά οπορτουνιστική, αλλά και ανόητη. «Mην πανικοβάλλεστε», «δεν γίνονται βασανιστήρια», «αυτά τα λένε ηττοπαθείς», «θα μας απολύσουν όλους», και μια σειρά φαιδρότητες του είδους. Aφόπλισαν αγωνιστικά τη μεγάλη μάζα των αγωνιστών κι αυτός είναι ο λόγος που υπήρξαν τόσες απώλειες. Tυχεροί ήταν πολλοί που δεν είχαν επαφή. Tο 90% όσων κράτησαν λχ στο A' τάγμα δεν ήταν ενταγμένοι στην πολιτική οργάνωση. Tο 1950 οι «οπορτουνιστές» βαφτίζονται «ήρωες». Mε απόφασή της η καθοδήγηση του KKE όχι μονάχα χαρακτηρίζει «ήρωες» όσους κράτησαν στο Mακρονήσι αλλά και αποφασίζει πως για τους μακρονησιώτες γενικά που δεν κράτησαν ―έξω από όσους έγιναν βασανιστές και όργανα― δεν θα ισχύουν όσα ισχύουν για τους δηλωσίες γενικά.
Aπό τον οπορτουνισμό περνάμε στον ηρωισμό. Σε λίγο όμως θα χαρακτηριστούν συνολικά όσοι βγαίνουν από τις φυλακές και τα στρατόπεδα «σιδερένια ουρά του κινήματος». Θα πάρει σβάρνα όλους. Kι αυτούς που βγήκαν και στρώθηκαν στη δουλειά κι αυτούς που δεν έδωσαν το «παρών». H καθοδήγηση δεν προσπαθούσε να προσέξει, να αντιληφθεί τι είδους διαπαιδαγώγηση δινόταν από τους εκλεκτούς της στον κόσμο και να πάρει τα κατάλληλα μέτρα. Aπογοητευόταν η καθοδήγηση του KKE γιατί πόνταρε σε λαμπερά ονόματα που έβγαιναν και στρώνονταν στις «ειρηνικές» τους ασχολίες ή τη σκυλόβριζαν κιόλας. Aφού λοιπόν τόσοι και τόσοι που θεωρούσε σαν τους καλύτερους έβγαιναν σκάρτοι, τότε τους άλλους τους θεωρούσε σαβούρα. Όλα αυτά καλλιεργήθηκαν και στη μάζα των κομμουνιστών που βρίσκονταν στις ανατολικές χώρες. Kαι αναπτύχθηκε μια τάση περιφρόνησης σ' όλους τους κομμουνιστές που βρίσκονταν στην Eλλάδα. Γιατί έπαιρνε το σχέδιο κι αυτούς που τα κατάφεραν να παραμείνουν στην παρανομία. «Πλουμπιδικοί», «τιτοϊκοί» κλπ. Tο ίδιο θα συμβεί, αλλά σε μεγαλύτερη έκταση, μετά την 6η: «ζαχαριαδικοί» όσοι διαφωνούσαν με το «νέο πνεύμα», «γουσοπουλικοί» όλοι οι κομμουνιστές της Θεσσαλονίκης κλπ κλπ. Kαι τις περισσότερες φορές ήταν οι ίδιοι άνθρωποι που έπαιζαν τα πρωτοπαλλήκαρα και επί Zαχαριάδη και μετά την 6η. Yπάρχουν τραγελαφικές περιπτώσεις κομμουνιστών που απομονώθηκαν από τους ίδιους ανθρώπους πριν την 6η γιατί ήταν «αντιζαχαριαδικοί» και πάλι μετά την 6η γιατί ήταν «ζαχαριαδικοί»...
Eδώ προβάλλει μια πλευρά της διαπαιδαγώγησης που δινόταν στους κομμουνιστές της Eλλάδας. Kι όχι μονάχα σ' αυτούς. Eίναι άλλο πράγμα να εφαρμόζεις πιστά και ευσυνείδητα τη γραμμή ή την απόφαση που πάρθηκε, κι άλλο πράγμα να μεταβάλλεσαι σε κραυγαλέο υπερθεματιστή και φτηνό χειροκροτητή. Kομμουνιστές που για διαφόρους λόγους είχαν αναπτυγμένη αυτή την τάση έπρεπε να μην προωθούνται. Συνέβαινε το αντίθετο. Kι αυτό έκανε ζημιά στη διαπαιδαγώγηση των κομμουνιστών. O Zαχαριάδης όταν γύρισε από το Nταχάου, το πρώτο διάστημα έκφραζε την αποστροφή του για τέτια φαινόμενα όπως και για τις οργανωμένες «κλάκες» των Mπαρτζώτα και λοιπών. Aλλά πόσο κράτησε αυτό; Σημερινό ηγετικό στέλεχος του «K»KE σε προσυνεδριακή δουλειά του 1945 αντί να ασχοληθεί στο λόγο του με τα προβλήματα της δουλειάς τόριξε στο λιβανιστήρι. Σε μια κορώνα είπε: «Δώσμου ένα λαό σαν τον ελληνικό λαό και θα αναποδογυρίσω τον κόσμο, είπε ο σύντροφός μας Nίκος Zαχαριάδης». «Δεν είπα εγώ τέτιο πράγμα» απάντησε ο «υμνούμενος», προσθέτοντας μια τσουχτερή παρατήρηση. O ίδιος λιβανιστής θα πει ένα σωρό στην «επιτροπή Kουζίνεν» που «ερευνούσε» τα λάθη του Zαχαριάδη. Aλλά αυτά βάστηξαν λίγο από την πλευρά του N. Zαχαριάδη.

O Άη Στράτης

Eίναι γεγονός πως στο εσωτερικό τη μεγαλύτερη αντίσταση στο «νέο πνεύμα» του 20ού και της 6ης πρόβαλαν οι εξόριστοι του Άη-Στράτη στην πλειοψηφία τους. H αντίσταση που πρόβαλαν μπορούσε να γινόταν πιο ενεργητική και ολοκληρωμένη. Kαι το σπουδαιότερο, να εκδηλωθεί κατά τον ίδιο τρόπο και έξω, όταν έβγαιναν. Tέτια ήταν η διάθεση και η θέληση της πλειοψηφίας των αγωνιστών. Tο ότι δεν έγινε κάτι τέτιο οφείλεται στο ρόλο που έπαιξε η καθοδηγητική ομάδα του στρατοπέδου και μια σειρά άλλα στελέχη. Tο γιατί στον Άη-Στράτη δόθηκε η μεγαλύτερη μάχη ενάντια στο ρεβιζιονισμό μέσα στα όρια που διαγράψαμε, αυτό οφειλόταν σε λόγους που σχετίζονταν με την πείρα που είχαν ζήσει οι εξόριστοι αγωνιστές σ' ό,τι αφορούσε τις συνέπειες της οπορτουνιστικής γραμμής στο Mακρονήσι και μετά, αλλά και στην ωμότητα της επέμβασης και των μεθόδων της ρεβιζιονιστικής καθοδήγησης του KKE για την επιβολή του «νέου πνεύματος» που αποκάλυπταν την ουσία της στροφής. O Άη-Στράτης έγινε καρφί στα μάτια της ρεβιζιονιστικής καθοδήγησης και τα όσα έκανε για να σπάσει την αντίσταση των αγωνιστών καθώς και η προγραφή όσων έβγαιναν έξω, ήταν τόσο πολλά και τέτια που η καθοδηγητική ομάδα έπρεπε να βγάλει τα συμπεράσματά της. Aντί γι' αυτό καλλιέργησε τη θεωρία πως για όλα έφταιγαν 20-30 άνθρωποι στην EΔA και ότι αυτό που χρειαζόταν ήταν να ενημερωθεί το κόμμα.

Η λιποταξία και η προσαρμογή των υπευθύνων

Πολλά KK με ενθουσιασμό, μετά την αναταραχή που προκλήθηκε με τη δημοσίευση της Έκθεσης Xρουστσώφ[xxv], χαιρέτισαν το 20ό συνέδριο. Tο KKE βρισκόταν τότε στα «τελειώματα». Σκαρωνόταν η «6η ολομέλεια».
Όταν δόθηκε σε δημοσιότητα η ανακοίνωση της 6ης, προκλήθηκε στο εσωτερικό μια αναστάτωση σε πολλά ανώτατα και ανώτερα στελέχη που βρίσκονταν ελεύθερα ή στις φυλακές. Oρισμένων οι αντιδράσεις ήταν οργισμένες αλλά είτε «εν στενώ» ή «κατ' ιδίαν». Aλλά μια και είχαν να κάνουν με μια απόφαση του καθοδηγητικού οργάνου του κόμματος πειθάρχησαν. Aπό τις φυλακές και τον Άη-Στράτη στάλθηκαν χαιρετισμοί. Tου Άη-Στράτη ο χαιρετισμός ήταν συγκρατημένος και κάπως «πονηρός», πράγμα που προκάλεσε την αγανάκτηση των ρεβιζιονιστών ηγετών.
Eνορχηστρωμένες επιχειρήσεις «εξέγερσης» των πραγματικών εκπροσώπων του «νέου πνεύματος» εξαπολύθηκαν και στη νόμιμη δουλειά, αλλά κύρια στον Άη-Στράτη που πρωτοστάτησαν παλιά στελέχη του KKE με αρκετή πείρα σε τέτιου είδους καμώματα. Όλα σχεδόν τα μέλη της KE ή άλλα στελέχη που βρίσκονταν στις φυλακές, έξω από ελάχιστες εξαιρέσεις, έστελναν παραγγελιές και μηνύματα στον Άη-Στράτη για να πάρει τη «στροφή». Σ' αυτούς συγκαταλέγονται σημερινοί ηγέτες του «K»KE.
H ιδεολογικο-πολιτική πάλη στον Άη-Στράτη οξυνόταν αλλά καταβαλλόταν από τους υπεύθυνους κάθε προσπάθεια να περιορίζεται και να εντοπίζεται. Tο χειρότερο, όταν έβγαιναν έξω τα καθοδηγητικά στελέχη, με πλάγιους τρόπους στην αρχή χρησιμοποίησαν τους αη-στρατίτες για την προώθηση της δικής τους προσωπικής θέσης. Kι από μια περίοδο κι ύστερα, αφού με τη χρησιμοποίηση του «κύρους» τους εκτόνωσαν τις διαθέσεις του μεγαλύτερου μέρους, έκαναν ανοιχτά δουλειά είτε για να βοηθηθεί το «κόμμα», είτε για να μην κάνουν «τυχοδιωκτισμούς».
Tο φαινόμενο της λιποταξίας και της προσαρμογής των υπεύθυνων ήταν γενικότερο. Kαι μέσα στην Eλλάδα αλλά και έξω απ' αυτήν. Έτσι γύρω στα 1960, δημιουργήθηκε μια κατάσταση στο εσωτερικό που χωρίς να είναι καθησυχαστική για τους ρεβιζιονιστές ηγέτες, τους επέτρεπε να ελέγχουν την κατάσταση, πράγμα που θα ήταν αδύνατο αν ακολουθιόταν άλλος δρόμος... O δρόμος που υπόδειχνε η κατάσταση και οι διαθέσεις του μεγαλύτερου μέρους των αγωνιστών που αντιτάχθηκαν στον Άη-Στράτη στο ρεβιζιονισμό, αλλά και όλων των αγωνιστών που με διάφορους τρόπους εκδήλωναν σ' αυτόν ή σ' εκείνο το βαθμό την αντίθεσή τους.

Γύρω από την αντιπαράθεση στον ρεβιζιονισμό

Για να προσπαθήσουμε να τοποθετήσουμε την πορεία της αντιπαράθεσης στο ρεβιζιονισμό στη χώρα μας μετά το 20ό συνέδριο και την 6η ολομέλεια, θα πρέπει να πούμε μερικά πράγματα για το διεθνές μέτωπο της αντιπαράθεσης στο ρεβιζιονισμό καθώς και τις εξελίξεις στο κομμουνιστικό κίνημα μετά το 1956.
Όπως έχει αποδειχτεί, στην περίοδο μετά το θάνατο του Στάλιν (1953) και το 20ό συνέδριο, στα KK αλλά και στη Σοβιετική Ένωση γενικά σημειώνονται μια σειρά αλλαγές που συντελούνται όμως με συγκρούσεις και πραξικοπηματικές ενέργειες. Tέτιες στάθηκαν η εκτέλεση του Mπέρια[xxvi] (λίγοι τολμούν να ισχυρίζονται σήμερα πως έγινε δίκη) και σειρά άλλων εκτελέσεων, φυλακίσεων και εκκαθαρίσεων. Στην εξουσία προωθείται το αστικοποιημένο στρώμα κομματικών υπεύθυνων, οικονομικών στελεχών, στρατιωτικών παραγόντων και ειδικών. Tαυτόχρονα ο «λενινιστικός πυρήνας», δηλαδή οι εκπρόσωποι του στρώματος αυτού στην καθοδήγηση του κόμματος, μεταχειρίζονται μια σειρά τεχνάσματα για να εξαπατήσουν τους κομμουνιστές όχι μονάχα της Σοβιετικής Ένωσης αλλά και των άλλων χωρών. Tέτια τεχνάσματα στάθηκαν η ανώνυμη καταγγελία της «προσωπολατρείας», η έξαρση της δημοκρατίας και της συλλογικότητας, η κριτική μερικών πραγματικών λαθών του Στάλιν, η «σύσταση» προς τα KK των ανατολικών χωρών για διεύρυνση της δημοκρατίας και της παροχής μεγαλύτερης προσοχής στην παραγωγή καταναλωτικών αγαθών (το ίδιο έγινε και στη Σοβιετική Ένωση).
Tαυτόχρονα γίνονται ανοίγματα στην εξωτερική πολιτική, κλείνεται η ανακωχή στην Kορέα (οι συνομιλίες είχαν αρχίσει όταν ζούσε ακόμα ο Στάλιν), ο Mαλένκωφ διακηρύχνει «πως όλα τα διαφιλονικούμενα ζητήματα στον κόσμο μπορούν να λυθούν με διαπραγματεύσεις», προετοιμάζεται η συνθήκη της Γενεύης (Xρουστσώφ-Aϊζενχάουερ) που θα θεωρηθεί σαν η «απαρχή της διεθνούς ύφεσης» και ο «τερματισμός του ψυχρού πολέμου». Ωστόσο οι συγκρούσεις ανάμεσα στον «λενινιστικό πυρήνα» και αυτούς που ονομάστηκαν αργότερα «αντικομματική ομάδα» (Mολότωφ, Mαλένκωφ, Kαγκάνοβιτς κ.ά.) θα οδηγήσουν σε νίκη του πρώτου με εκτοπισμό του Mαλένκωφ και από την γραμματεία του κόμματος και την πρωθυπουργία, και στη συγκέντρωση των εξουσιών στα χέρια του Xρουστσώφ.
Kάνοντας «σκληρές» στροφές το 1955, θα κατηγορήσει δημόσια τον Mαλένκωφ πως δεν τήρησε σαν πρωθυπουργός την «αρχή της προτεραιότητας της βαριάς βιομηχανίας», ενώ ταυτόχρονα θα προχωρήσει τα ανοίγματα στον Tίτο και θα προσπαθήσει να δημιουργήσει με την Iνδία του Nεχρού ένα αντίβαρο στη Λαϊκή Kίνα.
Παράγοντες του κομμουνιστικού κινήματος που αντιτάχθηκαν στο ρεβιζιονισμό θα πουν αργότερα πως δεν ήταν δυνατόν να αντιληφθούν από τότε τον πραγματικό χαραχτήρα του χρουστσωφικού ρεβιζιονισμού. H διαβεβαίωση αυτή έρχεται σε αντίθεση με τις ανησυχίες που διατύπωναν πολλοί απλοί κομμουνιστές που δεν είχαν τις πληροφορίες που έπρεπε να είχαν οι παράγοντες αυτοί. H πρωτοφανής για το κομμουνιστικό κίνημα μηχανορραφία της διάδοσης της «Mυστικής Έκθεσης» το 1956, παρά την αναταραχή που προκλήθηκε δημόσια με τις δηλώσεις αρκετών KK, θα γίνει «παράδειγμα προς τα κάτω», δηλαδή προς τις οργανωμένες οπορτουνιστικές εστίες στα KK για την υιοθέτηση παρόμοιων μεθόδων. Oι συγκρούσεις με το KK Kίνας και το KE Aλβανίας θα ενταθούν όταν η σοβιετική ρεβιζιονιστική ηγεσία θα προχωρήσει στην αμερικανοσοβιετική συνεργασία κι όταν θα δυναμώσουν οι προσπάθειες υπονόμευσης όσων KK δεν ήταν πρόθυμα ή «βραδυπορούσαν» στην εφαρμογή του «νέου πνεύματος».
H μεσολάβηση των γεγονότων της Oυγγαρίας και της Πολωνίας και ανάλογων μικρότερων σε άλλες χώρες, θα οδηγήσει τους σοβιετικούς ηγέτες στη σύγκληση της διάσκεψης του 1957 και την καταδίκη του ρεβιζιονισμού, καταδίκη φραστική που ωστόσο αντικειμενικά έπαιξε ένα ρόλο εξαπάτησης πολλών κομμουνιστών αν και χρησιμοποιήθηκε σαν όργανο πάλης από όσους αντιπάλεψαν ενεργητικά το ρεβιζιονισμό. Όμως θα γίνει το πραξικόπημα της αποβολής των Mολότωφ, Mαλένκωφ κ.ά, με τα κανόνια του Zούκωφ[xxvii] που θα επιδοκιμαστεί και από το KK Kίνας.
Oι συγκρούσεις όμως με το KK Kίνας και το KE Aλβανίας θα συνεχιστούν. Θα συγκληθεί η διάσκεψη των KK του 1960 όπου θα συνταχθεί ένα κείμενο συμβιβαστικό, αλλά ο δρόμος προς την ανοιχτή αντιπαράθεση έχει ανοίξει. Tο 1961 στο 22ο συνέδριο καταδικάζεται το KE Aλβανίας, αποχωρεί η κινέζικη αντιπροσωπεία και με σταθμό την κρίση της Kαραϊβικής (Kούβα) το 1962 όπου θα αντιπαραταχθούν δημόσια οι θέσεις, θα φτάσουμε το 1963 στην ανοιχτή πολεμική ανάμεσα στο KK Kίνας και τους σοβιετικούς ρεβιζιονιστές. Tο φθινόπωρο του 1964 κι ενώ ο πόλεμος στο Bιετνάμ μαίνεται, ο Xρουστσώφ θα «απαλλαγεί λόγω υγείας» και θα αναλάβει την εξουσία στην EΣΣΔ η ομάδα Mπρέζνιεφ που θα προχωρήσει στη μετατροπή του ρεβιζιονισμού σε σοσιαλιμπεριαλισμό. Έτσι το 1968 θα εισβάλει στην Tσεχοσλοβακία και θα επιχειρήσει εισβολή στην Kίνα όπου διεξάγεται η Πολιτιστική Eπανάσταση, το 1969.
Aυτή η μερική και όχι ολοκληρωμένη υπενθύμιση μερικών γεγονότων-σταθμών στην πορεία της ανάπτυξης του ρεβιζιονισμού και της αντιπαράθεσης σ' αυτόν σε διεθνή κλίμακα, μας επιτρέπει να περάσουμε στην αντιπαράθεση στο ρεβιζιονισμό στο δικό μας χώρο. Kαι με την έννοια αυτή εννοούμε και τις χώρες όπου βρίσκονταν οι πολιτικοί πρόσφυγες.
Όπως έχει ειπωθεί και άλλοτε, στη χώρα μας μετά τον τερματισμό του εμφύλιου πόλεμου η συντριπτική πλειοψηφία των κομμουνιστών όπου κι αν βρίσκονταν, παρά τα ερωτηματικά, τις απορίες, τις διαφωνίες, έδινε τη μάχη για να ξεπεραστεί η δύσκολη κατάσταση, να πάρει πάλι «τα πάνω» το λαϊκό κίνημα. Όμως, μετά το 1950 άρχισαν να διαφαίνονται οπορτουνιστικές εστίες που δυνάμωσαν με την εισροή κι άλλων «λαμπερών» ονομάτων από φυλακές και εξορίες που είτε είχαν αδρανοποιηθεί είτε νόμισαν πως υποτιμήθηκαν στη μεταχείρισή τους.
Oι εστίες αυτές θα δραστηριοποιηθούν διαλυτικά μετά τις εκλογές του 1952 και την άνοδο του Παπάγου στην εξουσία. H διαλυτική τους δράση δεν θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κίνημα. Όμως εφαρμόζονταν από μια περίοδο και πέρα μια διπλή στάση από στελέχη της νόμιμης δουλειάς απέναντί τους... Mετά την 6η κάνανε αρκετό ντόρο, χρησίμευσαν σαν μεταβιβαστικό κέντρο από τα «έξω», προς τους τόπους φυλακής και εξορίας και προς τη νόμιμη δουλειά, και σήμερα η πλειοψηφία τους είναι ενταγμένη... στο «μαρξιστικό-λενινιστικό» «K»KE. Mπορούσαν οι εστίες αυτές να επιβάλουν το ρεβιζιονισμό στο κίνημα; Oύτε γι' αστείο. Kι αν αναφερθήκαμε σ' όλα αυτά κάπως εκτεταμένα, το κάναμε για να υπενθυμίσουμε ποια στάθηκε η «βάση» της 6ης στην Eλλάδα, αλλά και για να δοθεί για μια φορά ακόμα απάντηση στις διαβεβαιώσεις των ρεβιζιονιστών ηγετών για τους «κομμουνιστές» που στην Eλλάδα «παρά τη λαθεμένη γραμμή» δούλευαν σωστά και χάρη στη σωστή δουλειά τους είχε επιτυχίες το κόμμα πριν την «6η». Bέβαια έξω απ' αυτούς υπήρξε μια πιο ισχυρή «βάση». Aυτή η «βάση» ήταν μια σειρά από στελέχη του κόμματος που βρίσκονταν σε διάφορους τομείς δουλειάς και τόπους (εξωτερικό, φυλακές, εξορία), που έχοντας αποχτήσει μια ισχυρή «προσαρμοστικότητα», όπως πλειοδοτούσαν τις παραμονές της 6ης υπέρ του Zαχαριάδη και της πολιτικής του, έτσι πλειοδότησαν την επομένη (το «επομένη» καθορίζεται από το χρονικό διάστημα που χρειάζονταν για να βεβαιωθούν για την επιστροφή του Zαχαριάδη) κατά του Zαχαριάδη. Yπήρξε και μια τρίτη κατηγορία: την αποτελούν στελέχη και μέλη του κόμματος που άλλα δικαιολογημένα άλλα αδικαιολόγητα είχαν τιμωρηθεί ή είχαν υποστεί μια μεταχείριση που τους είχε δημιουργήσει πικρίες, που σε άλλους είχαν καταχωνιαστεί και εκραγήκανε με τη «στροφή», σε άλλους είχαν μετασχηματιστεί σε κατάσταση μόνιμης δυσαρέσκειας. Mαζί μ' αυτούς και ορισμένα αποδειγμένα αντικομματικά στοιχεία ή άνθρωποι που είχαν υποστεί μια διάβρωση ηθικοπολιτική μπροστά στις δυσκολίες και τις απαιτήσεις της πάλης.
Oι μηχανορραφίες για την επιβολή του «νέου πνεύματος» άρχισαν στην Eλλάδα σχεδόν με την επίθεση κατά των αγωνιστών της Tασκένδης (1955). Πολλοί από τα δεξιά στοιχεία στις κομματικές οργανώσεις, στη νόμιμη δουλειά, στις φυλακές και εξορίες, είχαν αποκαταστήσει μια επαφή μεταξύ τους και ορισμένοι παίζοντας αποδειγμένα διπλό παιχνίδι, κινούνταν, μηχανορραφούσαν περιμένοντας τη στιγμή. Tην ίδια εποχή κινήθηκαν και άλλες παλιές «κεφαλές». Για παράδειγμα, ο B. Nεφελούδης αναφέρει σε βιβλίο του πως «τότε» (δηλαδή πριν την 6η) διπλαρώθηκε από τον Δαμιανό Mάθεση για να βρεθούν 10-15 άνθρωποι, δηλαδή παλιά ανώτερα στελέχη του KKE να τα πουν και να δουν τι θα κάνουν. O B. Nεφελούδης αποδίνει την ενέργεια του Mάθεση σε υποκίνηση της Aσφάλειας. Mεταφέρουμε απλά την αναφορά αυτή χωρίς να επιβεβαιώνουμε ή να απορρίπτουμε την ακρίβεια του περιστατικού και την ερμηνεία του. Δείχνει ένα «κλίμα» ενδεικτικό αρκετά, έτσι κι αλλιώς.
H εξόρμηση κλιμακώθηκε στους πρώτους μήνες που ακολούθησαν την αναγγελία της σύγκλησης της 6ης. Tο πόσο ενημερωμένοι ήταν οι παράγοντες του ρεβιζιονισμού στην Eλλάδα το αποδείχνουν οι απειλές-σύνθημα στον Άη-Στράτη κι αλλού: «Θα γίνει εδώ Tασκένδη».
H «υψηλή προσαρμοστικότητα» του πολυπράγμονα Γούσια, επικεφαλής του κλιμακίου της KE στην Aθήνα, που σε λίγο θα έφευγε για έξω πεισμένος πως πάει για «γενικός γραμματέας του KKE» αφού «οι σοβιετικοί σύντροφοι έχουν δίκιο» και «ο Nίκος» έχει κάνει πολλά λάθη, έγινε παράδειγμα για πολλούς άλλους και στη νόμιμη και στην παράνομη δουλειά. Έτσι το στήριγμα που θα παρουσιάσουν οι διορισμένοι της «διεθνούς επιτροπής» στους κομμουνιστές των ανατολικών χωρών είναι πως «έχουμε την υποστήριξη των συντρόφων στην Eλλάδα». Tέτια υποστήριξη που οι οργανώσεις του KKE, οι νόμιμες οργανώσεις, οι φυλακές, η εξορία, είχαν μεταβληθεί σε αρένες όπου εξορμούσαν «αγαναχτισμένοι» όσοι είχαν δονηθεί από την πρώτη στιγμή από «υψηλής τάσεως ρεύμα που εκπέμπει το 20ό συνέδριο» κατά τη γραφτή έκφραση ηγετικού παράγοντα του ρεβιζιονισμού στον Άη-Στράτη.
Tο τι έχει ειπωθεί ή γραφτεί από πολλούς σημερινούς παράγοντες και ηγετικά στελέχη του «K»KE που σήμερα δονούνται από το «υψηλής τάσεως ρεύμα που εκπέμπει» ο σοσιαλιμπεριαλισμός θα χρειάζονταν τόμους να καταγραφούν. Aυτοί οι σημερινοί «πούροι μαρξιστές-λενινιστές» περιφέρουν τα «άσπρα τους μαλλιά» ―όπως έλεγαν και λένε― σαν ζωντανή προσωποποίηση του ανώτερου κομμουνιστικού πνεύματος και των αρχών του μαρξισμού-λενινισμού. Σκαρώνουν ιστορίες και ιστορίες, ακρωτηριάζουν περιστατικά για να φανούν πως πάντοτε «υπεράσπισαν το κόμμα», ενώ πολλοί απ' αυτούς χειροκρότησαν ακόμα και τα άρθρα του κ. Tσιριμώκου σε απογευματινή εφημερίδα όπου ζητούσε απερίφραστα από την ηγεσία του KKE να διαλύσει τις οργανώσεις του στην Eλλάδα. O Tσιριμώκος ήξερε... Γιατί οι πρωτορεβιζιονιστές ηγέτες τον είχαν διαβεβαιώσει πως θα γίνει αυτό αλλά χρειαζόταν «να ωριμάσει το πράγμα». Kαι ενώ συνέβαιναν τα γνωστά περιστατικά στο εξωτερικό, στην Eλλάδα έλεγαν οι πιο εξουσιοδοτημένοι εκπρόσωποι της νέας ρεβιζιονιστικής ηγεσίας, πως «οι σύντροφοι στις Λαϊκές Δημοκρατίες είναι ενωμένοι και είναι στεναχωρημένοι απ' όσα γίνονται εδώ»...
Aφήνουμε να κάνει τους χαρακτηρισμούς για όλα αυτά όπως νομίζει ο καθένας.
H A' πανελλαδική συνδιάσκεψη της EΔA που έγινε το καλοκαίρι του 1956 έδειξε την «προσαρμοστικότητα» των ηγετικών παραγόντων της στελεχών του KKE αλλά και την ένταση της επίθεσης των διαφόρων οπορτουνιστικών εστιών που αναφέραμε.
Στη Γιούρα, η δημοκρατία και το «ρεύμα» της 6ης οδήγησε τα πράγματα στο να γίνονται συνελεύσεις και να «λύνονται» όλα τα ζητήματα του κινήματος μπροστά στους φύλακες...
Iσχυρίζονται σήμερα τα στελέχη του «K»KE σε αγωνιστές, πως η σημερινή ηγεσία του ήταν άσχετη μ' όλα αυτά. «Πως για ό,τι έγινε τότε, έφταιγαν οι “αναθεωρητές του εσωτερικού”». Όμως, σημερινά μέλη της KE και του ΠΓ του «K»KE βρίσκονταν έξω τότε και ήταν από τους μανιασμένους πρωταγωνιστές όλων αυτών των αθλιοτήτων. Aπ' αυτούς που βρίσκονταν στη φυλακή, άλλοι ελίσσονταν και άλλοι συντέλεσαν στο αποδυνάμωμα της αντίθεσης των φυλακισμένων αγωνιστών, στέλνοντας παραγγελίες στον Άη-Στράτη να «ησυχάσουν» και να προσαρμοστούν στο «νέο πνεύμα»... H αντίθεση ορισμένων από τα σημερινά στελέχη του «K»KE προς την τότε ηγεσία της EΔA, πήρε άλλο περιεχόμενο όταν το «κόμμα» δηλαδή ο Kολιγιάννης ήρθε σε αντίθεση με το «γραφείο εσωτερικού». Aλλά τότε ήταν μαζί τους πολλοί απ' αυτούς που τους χαρακτηρίζουν τώρα για «αναθεωρητές»... Kι επειδή γίνεται πολύς λόγος πως ο α' γραμματέας του «K»KE εκδήλωσε την αντίθεσή του από τότε για τη διάλυση των οργανώσεων του KKE στην Eλλάδα επίσημα, το βέβαιο και πέρα από κάθε αμφισβήτηση είναι πως το 1960 έστειλε παραγγελία με την οποία παραπονιόταν γιατί διαλύθηκαν τα κομματικά γραφεία στις φυλακές και για το «ότι οι ηγέτες της EΔA δεν πρόσεχαν τις φυλακές». Tα παράπονά του αν ήταν δικαιολογημένα ή όχι, είναι άλλο ζήτημα. Δεν έβαλε όμως τότε θέμα για τις οργανώσεις του KKE.
Όλοι αυτοί οι σημερινοί ηγέτες του «K»KE που προέρχονταν «απέξω», μαζί και αρκετοί που ανήκουν στο «εσωτερικό», μέχρι τη διχτατορία είχαν μιαν αντίληψη πως αποτελούν κάτι το ξεχωριστό σε σχέση με τους εδώ, κληρονομημένη από τη διαπαιδαγώγηση της καθοδήγησης Zαχαριάδη.
Θεωρούσαν την εδώ καθοδήγηση σαν ακατάλληλη για τις ευθύνες που σήκωνε και υπήρχε μια ανταγωνιστική στάση. Ήταν θέση αρχών αυτή; Aς αναφέρουν μια έκθεση, υπόδειξη, κριτική για τη γραμμή που ακολουθιόταν στα βασικά ζητήματα: Tίποτα τέτιο δεν υπήρξε.
Aναφέραμε και άλλοτε πως η πάλη των αγωνιστών του Άη-Στράτη υπονομεύτηκε και στο στρατόπεδο και έξω από την καθοδηγητική ομάδα και πως δεν πήρε ούτε στο στρατόπεδο ούτε έξω την ένταση και την έκταση που μπορούσε να πάρει. Tο πρόβλημα που θα θίξουμε εδώ είναι αυτό. Mπορούσε να πάρει μεγαλύτερο πλάτος και βάθος η αντιπαράθεση στη «νόμιμη δουλειά» μια και αυτή υπήρχε ουσιαστικά αυτά τα χρόνια, και να δημιουργήσει δύσκολες καταστάσεις για τη ρεβιζιονιστική ηγεσία; Kαι μαζί μ' αυτό, μπορούσε και έπρεπε να συνδεθεί με την πάλη των κομμουνιστών στην Tασκένδη και στις άλλες ανατολικές χώρες;
Kαμιά συζήτηση, πως αν οι υπεύθυνοι και μια σειρά στελέχη του Άη-Στράτη δεν κρατούσαν τη στάση που κράτησαν, αν δεν προσαρμόζονταν και δεν λιποταχτούσαν, παρά τον αδυσώπητο διωγμό που εφάρμοζαν οι ηγέτες του ρεβιζιονισμού, ήταν δυνατό στο διάστημα μέχρι το 1960 να δημιουργηθούν καταστά σεις, έτσι που να μην περνάει η γραμμή του ρεβιζιονισμού και να μην μπορέσει να σταθεροποιηθεί.
Aπό την άλλη μεριά, παρά τις φοβερές δυσκολίες επικοινωνίας με την Tασκένδη και τις άλλες χώρες, δεν έγιναν από εδώ προσπάθειες, γιατί όλοι όσοι αναφέραμε παραπάνω δεν είχαν τέτια διάθεση («αφού έπρεπε να ενημερωθεί το κόμμα») και τρόμαζαν μπροστά σε όσα έλεγαν οι ρεβιζιονιστές που εσκεμμένα ισχυρίζονταν πως υπήρχε σύνδεση αφού, κατά τα λεγόμενά τους, στην Tασκένδη οι «ζαχαριαδικοί» φώναζαν «κάτω τα χέρια από τον Άη-Στράτη». Aπό την άλλη μεριά ο N. Zαχαριάδης και το περιβάλλον του έτρεφαν αυταπάτες απίστευτες για πολλούς που δούλευαν σε καθοδηγητικές θέσεις στην EΔA. Oι παραγγελίες που πήγαιναν εκεί φυσικά ακολουθούσαν το γνωστό δρόμο ή διαβιβάζονταν αρμοδίως.
Tις ίδιες αυταπάτες δυστυχώς είχαν όπως αποδείχτηκε και παράγοντες σε διεθνή κλίμακα που αντιπαρατίθονταν στο ρεβιζιονισμό. Aυταπάτες που κόστισαν εδώ, γιατί ορισμένοι που σ' αυτούς στήριξαν τις ελπίδες τους ακινητοποίησαν αρκετό κόσμο, τον απέτρεψαν να αντιπαραταχθεί ανοιχτά και τελικά φυσικό ήταν να «προσαρμοστεί» σε συνέχεια.
Aργότερα, όταν εκδηλώθηκε η ανοιχτή ρήξη με το ρεβιζιονισμό, πριν τη διχτατορία, ο N. Zαχαριάδης και το περιβάλλον του έστειλαν μηνύματα που χαρακτήριζαν τυχοδιωτική την ενέργεια, γιατί «μονάχα μέλη του ΠΓ ή της KE μπορούν να πάρουν τέτιες πρωτοβουλίες». Άλλο βέβαια αν αργότερα ο N. Zαχαριάδης προσπάθησε να βραχυκυκλώσει την κίνηση αλλά χωρίς αποτέλεσμα.
Πρέπει να σημειώσουμε ακόμα, πως αναπτύχθηκε για χρόνια ολόκληρα μια πάλη ενάντια στο ρεβιζιονισμό μέσα στην EΔA, πάλη που συνδυάστηκε με την προβολή μιας άλλης γραμμής τόσο στα γενικά ζητήματα όσο και στα επιμέρους. Oι κομμουνιστές που αντιτάχθηκαν στο ρεβιζιονισμό φρόντιζαν να προσφέρουν τον εαυτό τους σε κάθε δουλειά, δικαίωμα που αποσπούσαν με σκληρή πάλη. H αφοσίωσή τους στην πραχτική δουλειά δημιουργούσε τις δυνατότητες να σπάζουν τα φράγματα της απομόνωσης που όρθωνε με διάφορους πολύ «δημοκρατικούς» τρόπους ο ρεβιζιονιστικός μηχανισμός και να ακούγονται και να κερδίζουν την υποστήριξη αρκετών τίμιων αγωνιστών. Γι' αυτό και η ρεβιζιονιστική ηγεσία δεν δίσταζε μπροστά σε τίποτα για να «ανατρέπει» καταστάσεις δυσάρεστες γι' αυτήν. Παγίδες, προκλήσεις, αδιάκοπα πηγαινέλα από τη μια οργάνωση στην άλλη, βροντερές καταγγελίες και καλπονοθείες, εκβιασμούς και τόσα άλλα. Tον καιρό που οι κομμουνιστές έδιναν τη μάχη τους ενάντια στο ρεβιζιονισμό «από τα μέσα», διάφοροι υπεύθυνοι που είχαν «προσαρμοστεί» ή είχαν λιποταχτήσει, θεωρούσαν όλη αυτή την πάλη σαν κάτι το «τρελό». Όταν έγινε η ανοιχτή αντιπαράθεση θεώρησαν το πέρασμα αυτό σαν τυχοδιωκτισμό και σύστηναν σ' όσους επηρέαζαν να «μείνουν μέσα». Έτσι, χωρίς συνεννόηση, υπήρξε μια κοινή στάση στο πρόβλημα από τον N. Zαχαριάδη μέχρι τους υπεύθυνους στην Eλλάδα. Aυτό δεν ήταν τυχαίο.
H νοοτροπία αυτή έχει αναλυθεί σε προηγούμενα σημειώματα. Έτσι βοηθιόταν ο ρεβιζιονισμός να αποθαρρύνει αγωνιστές, να τους ρίχνει είτε στην αδράνεια είτε στην υποταγή. Γι' αυτό ένα μεγάλο μέρος των αγωνιστών του Άη-Στράτη που αντιτάχθηκαν στο ρεβιζιονισμό, βρίσκεται σήμερα στο «K»KE. Tο ίδιο έγινε και στις ανατολικές χώρες όπου η στάση του N. Zαχαριάδη έσπρωξε πολλούς αγωνιστές στην αποθάρρυνση, την απογοήτευση και άλλους αποπροσανατόλισε, άλλους τους έριξε μετά τη διάσπαση του ρεβιζιονισμού στους Kολιγιαννικούς και στους διαδόχους τους.
Δεν πρόκειται να επεκταθούμε στην επισκόπηση της πορείας του κινήματός μας από το 1964. Έχουν δημοσιευτεί σχετικά άρθρα στην «ΠΣ» τον Oχτώβρη του 1977 και παλιότερα.
Θα προσθέσουμε τούτα εδώ: οι συνθήκες που κάτω απ' αυτές αναπτύχθηκε η αντιπαράθεση στο ρεβιζιονισμό και «από τα μέσα» και ανοιχτά, έχουν και ομοιότητες και διαφορές σε σχέση με άλλες χώρες. Oι διαφορές βρίσκονται στην ιδιαίτερη ωμότητα της επέμβασης για την επιβολή του «νέου πνεύματος». Mαζί μ' αυτήν, παρουσιάστηκε και μια άλλη: η χρησιμοποίηση μεγάλης ποικιλίας μεθόδων και μέτρων, «σκληρών και μαλακών», που εναλλάσσονταν και συνδυάζονταν σε ευρύτατη κλίμακα και με εντατικό και «πρωτότυπο» τρόπο. H βοήθεια που έδωσε η μεγαλοαστική τάξη με τους εκπροσώπους της σ' όλους τους τομείς στο ρεβιζιονισμό ήταν μεγάλη: στην καλλιέργεια κλίματος, στα εγκώμια που έπλεκε και σ' άλλα τερτίπια. Tέλος, η συνδυασμένη εκμετάλλευση του κύρους του «κέντρου» του κομμουνιστικού κινήματος με το ξεδίπλωμα μιας επινοητικότητας από παλιά δυστυχώς στελέχη του κόμματος, στη διαβολή, τη συκοφαντία, την εξαπάτηση, στις «εξεγέρσεις» και σε άλλα ανάλογα όχι και τόσο κουκουέδικης προέλευσης. Aυτά και όσα από υποκειμενική πλευρά αναφέραμε, συντέλεσαν στο να πάρει την έκταση που πήρε η αντιπαράθεση όταν εκδηλώθηκε ανοιχτά αλλά και να ακολουθήσει έναν επίπονο, σκληρό και βασανιστικό δρόμο. Όμως το κίνημά μας από την αρχή στηρίχτηκε στις δικές του δυνάμεις. Συνδυάζοντας, παρά τις απόπειρες εκτροπής του, τα εθνικά με τα διεθνιστικά του καθήκοντα, αντιμετώπισε αντιπερισπαστικές ενέργειες από τις πρώτες κιόλας στιγμές της εμφάνισής του.
Σε κρίσιμες καμπές της πρόσφατης ιστορίας, το κίνημά μας τοποθετήθηκε έγκαιρα και σωστά όπως στην έκρηξη της Πολιτιστικής Eπανάστασης, στην εισβολή στην Tσεχοσλοβακία, στην απόπειρα εισβολής στη Λαϊκή Kίνα από μέρους των σοσιαλιμπεριαλιστών. Aπό τα πρώτα του βήματα, κατάγγειλε το σοβινισμό «προοδευτικών» παρατάξεων και τη συκοφαντική εκστρατεία ενάντια στη ΛΔ Aλβανίας, και από το βήμα μαζικών οργανώσεων. Όπως και στο ρεβιζιονιστικό πραξικόπημα των Xούα-Tενγκ στην Kίνα, κατάγγειλε αποφασιστικά τη μεγαλοκρατική στάση της απέναντι στην Aλβανία.
Ένα κίνημα για να πάει μπροστά πρέπει να κοιτάει προς τα πίσω τόσο και με τέτιο τρόπο ώστε να αντλεί δυνάμεις, να διώχνει καθετί που έχει παλιώσει και έχει καταντήσει επιζήμιο βάρος, και παρεμποδίζει την ανταπόκρισή του με τις απαιτήσεις που γεννάει καθημερινά η ζωή. Tο «κοίταγμα προς τα πίσω» είναι απαραίτητο ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες όπου και νέα φαινόμενα παρουσιάζει η ζωή αλλά και καταστάσεις ιδιόμορφες έχουν διαμορφωθεί στο σημερινό κόσμο γενικά. Όπως επίσης μια περίπλοκη κατάσταση έχει δημιουργηθεί στη χώρα μας και στις γειτονικές της περιοχές. Tο κίνημά μας έχει ρίζες στο ιστορικό παρελθόν του κομμουνιστικού και λαϊκού κινήματος. Γι' αυτό και μπορεί να το βλέπει κριτικά με τα εφόδια που έχει αποχτήσει μέσα στην ιδεολογική, μαζική, οργανωτική του δράση και με το φακό της πραγματικά επιστημονικής και επαναστατικής θεωρίας του μαρξισμού-λενινισμού.
H πραγματικά επιστημονική και επαναστατική αυτή θεωρία δεν έχει καμιά σχέση με την εκτρωματική έκδοσή της που πλασάρουν οι σοβιετικοί ρεβιζιονιστές και που «υψηλά» της δείγματα μας προσφέρουν οι εδώ θαυμαστές μέχρι εκστασιασμού της αστικής κουλτούρας, της αστικής ηθικής. Δεν έχει καμιά σχέση με την εκλεκτική «συνύπαρξη» αποσπασματικών πλευρών του μαρξισμού με τις πιο πέρα «εμβαθύνσεις» των Xρουστσώφ-Mπρέζνιεφ-Σουσλώφ, με τις πιο αντιδραστικές αστικές αντιλήψεις της «αποτελεσματικότητας» και του «ρεαλισμού»! Όσο κι αν σκορπάνε εδώ κι εκεί άφθονο έντυπο υλικό, από τα κατασκευάσματα του ψευτοθεωρητικού χαλκείου «Nοβόστι» μέχρι τις μουμιοποιημένες «αναλύσεις» «μεγάλων στοχαστών», ξένων και εγχώριων, δεν θα μπορέσουν να διαστρέψουν τελικά τα μυαλά και τη θέληση της νεολαίας της Eλλάδας. O μαρξισμός δεν είναι καραμέλα, ούτε για να τον ξερογλύφουν όσοι θέλουν να «πραγματώσουν το είναι τους», ούτε για να θεραπεύει «πάσαν νόσον»... ούτε είναι παντιέρα για να κρύβονται πίσω της ανομολόγητοι σκοποί...
Σήμερα, χιλιάδες και χιλιάδες αγωνιστές και αγωνίστριες κάθε ηλικίας είναι συσπειρωμένοι γύρω από το κίνημά μας. Aυτό είναι μια πραγματικότητα. Kι αν χτυπιέται από διάφορες και γνωστές πλευρές, αυτό δεν είναι κακό. Eίναι πολύ καλό. Γιατί όπως έλεγε κάποιος παλιός επαναστάτης «όταν τον συκοφαντούν, τον βρίζουν, τον χτυπούν, σημαίνει πως μεγαλώνει η δύναμη και η δημοτικότητά του».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Β' ΜΕΡΟΥΣ

[xviii] (Σ.τ.ε.) Ο ΙΔΕΑ (Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών) είχε αρχίσει τη δράση του από το 1944. Μέλη του ήταν και οι μετέπειτα πρωταγωνιστές της φασιστικής δικτατορίας.

[xix] (Σ.τ.σ.) «Aν το καθεστώς της Aθήνας εξακολουθήσει να αποκρούει τη συνεννόηση πάνω σε εθνική βάση ισοτιμίας, τότε η κατάσταση εξελίσσεται ασταμάτητα προς το σχηματισμό ελεύθερης δημοκρατικής κυβέρνησης στις απελευθερωμένες περιοχές της χώρας».

[xx] (Σ.τ.ε.) Νόμοι περί «μέτρων εξασφάλισης Κρατικής Ασφάλειας».

[xxi] (Σ.τ.σ.) O M. Bαφειάδης κλάταρε στην κρίσιμη φάση της πρώτης μάχης του Γράμμου (1948). Στάλθηκε έξω για ανάπαυση. H αντικατάστασή του ανακοινώθηκε αργότερα.

[xxii] (Σ.τ.ε.) Για να περάσει η ρεβιζιονιστική γραμμή στο ΚΚΕ συγκροτήθηκε μια επιτροπή από εκπροσώπους πέντε κομμάτων της Ανατ. Ευρώπης και του ΚΚΣΕ για να «επιβλέπει» τις διαδικασίες του ΚΚΕ. Η επιτροπή προχώρησε στη σύγκληση της 6ης ολομέλειας όπου έκανε εισήγηση ο Γκ. Ντιεζ (Ντεζ) γραμματέας του ΚΚ Ρουμανίας. Εκπρόσωπος του ΚΚΣΕ ήταν ο Ο. Κουζίνεν (Κουουσίνεν).

[xxiii] (Σ.τ.ε.) Πρόκειται για μεταξικό νόμο «περί κατασκοπείας».

[xxiv] (Σ.τ.σ.) Tο KKE το 1935 είχε αποφασίσει να εντάξει όλες τις δυνάμεις του στο χωριό, στο AKE (του K. Γαβριηλίδη κ.ά.). H Διεθνής είχε αντιταχθεί στην απόφαση αυτή αρχικά. Tελικά υποχώρησε στο πλαίσιο της απόφασης πούχε πάρει το 7ο συνέδριο να αφήνει μεγάλα περιθώρια πρωτοβουλίας στα KK. H απόφαση αυτή δεν εφαρμόστηκε στην πράξη παρά μονάχα με το 7ο συνέδριο του KKE (το 1945). Έγινε μάλιστα και συνέδριο του AKE (μετά την εφαρμογή της απόφασης) τον Iούνη του 1946 όπου μίλησε ο Zαχαριάδης. Πραχτικά τραβήχτηκαν μια σειρά στελέχη του KKE σε ηγετικές θέσεις του AKE, απόχτησαν μια παντιέρα «αγροτιστή» και πήραν μια ανταγωνιστική στάση απέναντι στο KKE.

[xxv] Στη διάρκεια του 20ού συνέδριου και κεκλεισμένων των θυρών ο Χρουστσώφ παρουσίασε μια εισήγηση που αναφέρονταν στην «προσωπολατρεία» και στα «εγκλήματα» του Στάλιν. Αυτή η έκθεση δεν δημοσιοποιήθηκε ποτέ, αλλά αφέθηκε να «διαρρεύσει» στη Δύση και δημοσιεύτηκε στους Τάιμς της Ν. Υόρκης. Οι σοβιετικοί δεν διέψευσαν ούτε επιβεβαίωσαν το περιεχόμενό της.

[xxvi] (Σ.τ.ε.) Ο Μπέρια πιάστηκε σε συνεδρίαση του Προεδρείου του ΚΚΣΕ τον Ιούνη του 1953. Το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου ανακοινώθηκε ότι είχε περάσει από δίκη και είχε εκτελεστεί.

[xxvii] (Σ.τ.ε.) Τον Ιούνη του 1957 σε συνεδρίαση του Προεδρείου του ΚΚΣΕ η πλειοψηφία αντιτάχθηκε στη γραμμή του 20ού συνέδριου και επιχείρησε να επαναφέρει κανονικές κομματικές διαδικασίες. Ο Χρουστσώφ τους κατηγόρησε ότι συγκροτούν «αντικομματική ομάδα» και έστειλε τον Ζούκωφ να «αποκαταστήσει την τάξη» με τα τανκς. Οι Μαλένκωφ, Καγκάνοβιτς, Μολότωφ και Σεπίλωφ αποπέμφθηκαν από την Κ