Την προπερασμένη Κυριακή 28 Ιούνη, λίγο πριν ξημερώσει στην πρωτεύουσα της Ονδούρας Τεγκουσικάλπα, μονάδες του στρατού, με τη βοήθεια αεροπορίας και τεθωρακισμένων, κατέλαβαν διάφορα κυβερνητικά κτήρια και την προεδρική κατοικία. Ενεργώντας -τυπικά- κατ’ εντολή του Ανώτατου Δικαστηρίου της χώρας, συνέλαβαν κυριολεκτικά στον ύπνο τον εκλεγμένο πρόεδρο Μανουέλ Σελάγια και, με τις πιτζάμες ακόμα, τον οδηγήσανε στο αεροδρόμιο απ’ όπου τον στείλανε στην Κόστα Ρίκα, μια χώρα που διατηρεί ένα προφίλ ουδετερότητας, κάτι σαν Ελβετία της Κεντρικής Αμερικής.
Το πραξικόπημα κύλησε αναίμακτα την πρώτη μέρα. Ο αιφνιδιασμός ήταν πλήρης, καμιά αντίσταση δεν εκδηλώθηκε, οι τηλεοράσεις και τα ραδιόφωνα δεν μεταδίδανε πολιτικές ειδήσεις, αλλά -κλασικά- μουσική (τα εμβατήρια θεωρήθηκαν, φαίνεται, ξεπερασμένα), οι συνδέσεις του ίντερνετ αντιμετωπίζανε «προβλήματα». Λίγες ώρες αργότερα, το απόγευμα, το Κογκρέσο συγκλήθηκε έκτακτα και αποφάσισε την αντικατάσταση του Σελάγια από τον πρόεδρο του Σώματος, Ρομπέρτο Μιτσελέττι, ο οποίος μάλιστα ανήκει στο ίδιο κόμμα, το Φιλελεύθερο Κόμμα (PLH). Σύμφωνα με τις δηλώσεις του εκπρόσωπου της δοτής νέας κυβέρνησης, οι εκλογές που προγραμματίστηκαν το Νοέμβρη του 2009 σίγουρα θα γίνουν, απλά χωρίς τον Σελάγια.
Ο πρόεδρος της χώρας, όπως ορίζει το Σύνταγμα, δεν μπορεί να επανεκλεγεί. Ετσι και αλλιώς, δηλαδή, ο Σελάγια δεν μπορεί να ξαναβάλει υποψηφιότητα. Ομως, τη μέρα που εκδηλώθηκε το πραξικόπημα, είχε σχεδιαστεί να γίνει ένα ανεπίσημο δημοψήφισμα, περισσότερο σαν πανεθνικό γκάλοπ, με ερώτημα «θέλετε στις γενικές εκλογές του 2009 να στηθεί και άλλη μία κάλπη για το αν θα συγκροτηθεί συνταγματική συνέλευση που θα εξετάσει αλλαγές στο σύνταγμα;». Δηλαδή, δημοψήφισμα για να διεξαχθεί… δημοψήφισμα, ώστε να γίνει τροποποίηση του συντάγματος, χωρίς να αποκαλυφθούν δημόσια λεπτομέρειες γύρω από τις αλλαγές. Οι πραξικοπηματίες υποψιάζονταν ότι ο Σελάγια θα κυνηγούσε δεύτερη προεδρία στις μεθεπόμενες εκλογές, αν στο μεταξύ καταργούνταν το κώλυμα της μοναδικής θητείας. Με δεδομένο ότι ήδη το Κονγκρέσο και το Ανώτατο Δικαστήριο είχαν κηρύξει προκαταβολικά άκυρο το δημοψήφισμα και ότι η τυχόν συγκρότηση συντακτικής συνέλευσης δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα περνούσε τις μελλοντικές προτάσεις του Σελάγια, είναι τόσο σημαντικός ο λόγος αυτός για να γίνει πραξικόπημα;
Με το που ορκίστηκε η νέα κυβέρνηση άρχισε ένα περίεργο γαϊτανάκι δηλώσεων από διάφορες ενδιαφερόμενες κυβερνήσεις. Η κυβέρνηση Μπαράκ Ομπάμα καταδίκασε την ανατροπή του εκλεγμένου προέδρου και δήλωσε ότι ενδεχομένως θα πιέσει για την επιστροφή του. Καταδίκασε επίσης η Ευρωπαϊκή Ενωση και φυσικά ο Ούγκο Τσάβες, ο οποίος όχι μόνο έδειξε ως υπεύθυνες τις Η.Π.Α., αλλά και απείλησε με στρατιωτική δράση αν πειραχτεί η βενεζουελάνικη πρεσβεία. Ο Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών (Ο.Α.S.) δήλωσε ότι αναγνωρίζει μόνο τον Σελάγια ως πρόεδρο και κανέναν άλλον και έδωσε τελεσίγραφο για την επιστροφή του στην προεδρία εντός 72 ωρών. Ολοι απέσυραν τους πρέσβεις τους, εκτός τις Η.Π.Α. Τι έχουμε λοιπόν; Ενα «πτώμα» που, σαν σε αστυνομικό μυθιστόρημα, κανείς δεν προκάλεσε. Ούτε οι Η.Π.Α. ούτε η Ε.Ε., που καταδίκασαν το πραξικόπημα, ούτε γειτονικά κράτη, αφού και ο OAS ομόφωνα έπραξε το ίδιο, ούτε οι χουντικοί που δεν κάτσανε ούτε μια μέρα στην κυβέρνηση, αλλά ούτε και το αντιπολιτευόμενο Εθνικό Κόμμα (PNH) που δεν διαδέχτηκε το κόμμα του Σελάγια. Και όμως υπάρχει ένα «πτώμα».
Ας δούμε τα δεδομένα. Σε αμερικάνικες εφημερίδες, όπως οι «Νιου Γιορκ Τάιμς», γράφτηκε ότι το Στέιτ Ντιπάρτμεντ γνώριζε ότι θα κινηθεί ο στρατός. Πράγματι, είναι αδύνατο να μην το ξέρουν. Στην Ονδούρα οι Η.Π.Α. από το 1985 έχουν εγκαθιδρύσει μια μεγάλη στρατιωτική βάση πενήντα μίλια βορειοδυτικά της Τεγκουσικάλπα, που είναι και η μεγαλύτερη και πιο σημαντική της ευρύτερης περιοχής. Χρησιμοποιήθηκε αρχικά για την αντιμετώπιση του Φαραμπούντο Μαρτί στο Σαλβαδόρ, την ενίσχυση των Κόντρας στη γειτονική Νικαράγουα και τις ανορθόδοξες επιθέσεις στους Σαντινίστας, και όταν αυτοί παρέδωσαν την εξουσία στη Δεξιά το 1990, τυπικά μετατράπηκε σε βάση αντι-ναρκωτικών επιχειρήσεων και εκπαίδευσης του ονδουρένικου στρατού, ουσιαστικά όμως σε φυλάκιο επιτήρησης και ελέγχου των καθεστώτων και των κινημάτων της κεντρικής Αμερικής.
Ο στρατός της Ονδούρας είναι σαν παρακλάδι του αμερικάνικου. Εκπαιδεύεται από αυτόν (ο στρατηγός Ρομέο Βάσκες που διοργάνωσε το πραξικόπημα είναι απόφοιτος της Σχολής της Αμερικής), εξοπλίζεται και ντύνεται απ’ αυτόν, ούτε γυμνάσια δεν μπορεί να κάνει χωρίς να το μάθουν και εγκρίνουν οι «εκπαιδευτές» του. Ακόμα και παλιότερα, τη δεκαετία του '80, που συγκέντρωνε και αρκετή οικονομική ισχύ (τσιμεντοβιομηχανίες, τράπεζες κ.λπ.), πάντα υποτελής ήταν, όπως και όλη η χώρα. Αυτό που παραδεχτήκανε οι εφημερίδες ήταν ότι, τουλάχιστον ένα μήνα πριν, όχι μόνο γνώριζαν, αλλά και συνομιλούσαν μερικοί αμερικάνοι αξιωματούχοι με τους αντίστοιχους Ονδουρένιους, για να τους αποτρέψουν δήθεν.
Ο Μανουέλ Σελάγια όταν κέρδισε οριακά τις εκλογές (49,6% έναντι 46,2% του PNH) το Νοέμβρη του 2005 ακολούθησε αρχικά φιλοαμερικανική πολιτική, όπως ήταν αναμενόμενο. Τα δύο κεντροδεξιά κόμματα που εναλλάσσονται στην εξουσία ανέκαθεν είχαν αναφορά στην Ουάσινγκτον. Ο ίδιος ο Σελάγια, από πλούσιο τζάκι και γαιοκτήμονας, συμφώνησε με την ένταξη της Ονδούρας το 2004 στην CAFTA, την ανάλογη συνθήκη με τη NAFTA που μεταξύ άλλων προβλέπει τη δημιουργία ζωνών βιομηχανίας και βιοτεχνίας χωρίς δασμολόγηση των πρώτων υλών και με απειροελάχιστη φορολόγηση επί των κερδών, ένα ονειρεμένο τοπίο για τις πολυεθνικές, κυρίως αμερικάνικες αλλά και δυτικοευρωπαϊκές και κινεζικές. Το σύστημα των «μακιλαδόρας», όπως λέγονται τα εργοστάσια υπό το παραπάνω καθεστώς, λειτουργούν πλέον σε όλη την κεντρική Αμερική σε συνθήκες μεσαιωνικές για τους εργάτες και τις εργάτριες (που είναι οι περισσότερες). Σχεδόν όλα τα προϊόντα που παράγονται εξάγονται υποχρεωτικά (αυτό είναι και το νόημα) στις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις.
Οταν άρχισαν να μπαίνουν λουκέτα, είτε λόγω της οικονομικής κρίσης είτε λόγω της μεταφοράς σε ασιατικούς «παράδεισους», το ήδη καταχρεωμένο κράτος της Ονδούρας κατέρρευσε οικονομικά. Οπως είπε ο Σελάγια σε μια συνέντευξή του: «Δεν μπορεί να φτιαχτεί ένας δρόμος χωρίς δάνειο από την Παγκόσμια Τράπεζα». Την ίδια στιγμή πάνω από το 60% του λαού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Διάφορες κινητοποιήσεις έγιναν όλο αυτό το διάστημα. Από τους δασκάλους μέχρι τους ταξιτζήδες για το ακριβό πετρέλαιο, μέχρι τους ινδιάνους, που αποτελούν την πλειοψηφία του λαού, για τα δάση τους, τη γη τους και το βιοτικό επίπεδό τους.
Ετσι σιγά σιγά η κυβέρνηση άρχισε να προσεγγίζει τη Βενεζουέλα. Απ’ τη μία εξασφάλιζε επενδύσεις σε δημόσια έργα, φτηνό πετρέλαιο και δάνεια με εξαιρετικά ευνοϊκούς σε σχέση με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο όρους (για παράδειγμα, η προμήθεια πετρελαίου από τη βενεζουελάνικη Petrocaribe πληρώνεται η μισή μπροστά και η υπόλοιπη εντός 25 χρόνων με 1% τόκο), απ’ την άλλη έπαιρνε με το μέρος του πολλές οργανώσεις και κινήματα που έχουν ως αναφορά την μπολιβαριανή κυβέρνηση του Τσάβες και το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ, σαν την αγροτική οργάνωση Βία Καμπεσίνα που πρόσκειται στο βραζιλιάνικο MST.
Η εξέλιξη αυτή προκάλεσε έντονο προβληματισμό στις Η.Π.Α. για ευνόητους λόγους. Ο Σελάγια προσχώρησε το 2008 στον οικονομικό οργανισμό που φιλοδοξούν να στήσουν οι Μοράλες και Τσάβες, την ALBA. Τότε σχολίασε: «Σήμερα κάνουμε ένα βήμα μπρος για να γίνουμε μια κυβέρνηση της κεντροαριστεράς, και αν σε κάποιον δεν αρέσει, τότε βγάλτε τη λέξη "κέντρο" και κρατήστε τη δεύτερη. Δεν παίρνουμε κανενός την άδεια για να υπογράψουμε [σ.σ.: τις συμφωνίες με τη Βενεζουέλα]». Παρόμοια αλλαγή στάσης εκδηλώθηκε και σε διπλωματικό επίπεδο. Αργησε να χορηγήσει την τυπική έγκριση στο νέο αμερικάνο πρέσβη «σε ένδειξη αλληλεγγύης στη Βολιβία» πέρυσι με τα γεγονότα των αυτονομιστών φιλοαμερικάνων, ζήτησε την άρση του εμπάργκο στην Κούβα, έφτασε να δηλώνει μέχρι και αντιιμπεριαλιστής!
Οι αμερικάνικες πολυεθνικές και η κυβέρνηση των Η.Π.Α., που δεν «ρωτήθηκαν», δεν μπορούσαν να το αφήσουν να περάσει έτσι. Οταν διαπίστωσαν, λόγω της επιμονής του Σελάγια για δημοψήφισμα, ότι σκοπεύει να συνεχιστεί αυτή η πολιτική, προκάλεσαν το πραξικόπημα, τώρα που είναι νωρίς ακόμα. Αλλωστε το αμερικάνικο κράτος στον προϋπολογισμό όλων των χρόνων που κυβέρνησε ο Σελάγια προέβλεπε την οικονομική ενίσχυση του ονδουρένικου κράτους. Ο Σελάγια και οι μερίδες της αστικής τάξης που εξέφραζε δεν είχαν ξεκόψει από το αμερικάνικο άρμα και ούτε το επιδίωκαν πλήρως.
Ο πρόεδρος του OAS διαπραγματεύεται την επιστροφή του Μανουέλ Σελάγια στην προεδρία με τον όρο να μη διεκδικήσει νέα θητεία (και να αμνηστεύσει τους πραξικοπηματίες). Είναι ουσιαστικά αυτό που επιθυμούν οι Αμερικάνοι, μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγώνια. Να στείλουν το μήνυμα στις οικονομικές και πολιτικές ελίτ της περιοχής που σχεδιάζουν να αποκλίνουν από τα συμφέροντα των Η.Π.Α. και να αποσυνδέσουν οι ίδιοι το όνομά τους από το κακόφημο πραξικόπημα. Το ίδιο είχε γίνει στην Αϊτή το 1994, την εποχή που κυβερνούσε ο Μπιλ Κλίντον. Οι Η.Π.Α. ανέτρεψαν τον Ζαν Μπεντράντ Αριστίντ με πραξικόπημα και κατόπιν τον επανέφεραν με τη δέσμευση από τη μεριά του να πειθαρχήσει στις πολιτικές του Δ.Ν.Τ.
Στο μεταξύ, από την επόμενη μέρα του πραξικοπήματος η Τεγκουσικάλπα και άλλες πόλεις της Ονδούρας συγκλονίζονται από διαδηλώσεις εναντίον του πραξικοπήματος. Εχουν μετρηθεί πάνω από δέκα νεκροί και εκατοντάδες τραυματίες και συλληφθέντες από τις ταραχές που ξέσπασαν γύρω από το κτήριο του Κογκρέσου. Στις κινητοποιήσεις, σύμφωνα με αναφορές, πρωτοστατούν οι δάσκαλοι, οι φοιτητές και η ινδιάνικη φτωχολογιά, οι οπαδοί του Σελάγια και το μικρό κόμμα που τον υποστήριζε στο Κογκρέσο, η κεντροαριστερή Δημοκρατική Ενοποίηση (UD), η εξέλιξη δηλαδή του παλιού ΚΚΟ, που στις προηγούμενες εκλογές πήρε 1,5%. Οι μνήμες από τις γενοκτονίες των ιμπεριαλιστών και των στρατιωτικών είναι πολύ νωπές για να σβήσουν. Ο λαός της Ονδούρας είχε την ατυχία να υποστεί το πρώτο πραξικόπημα της εποχής Ομπάμα στην Αμερική.
